Z początkiem XIX w. na wschodnich obrzeżach Starego Miasta biegły w kierunku północ-południe /od ul. Starozbaraskiej/ dwie równoległe dróżki. Wraz z założeniem przez Jezuitów gimnazjum i konwiktorów, przeważnie ziemianie z okolicy i zaczęli budować sobie, wzdłuż tych dwóch dróżek, dworki a nawet pałacyki. Tym rezydencjom zawdzięcza, w ten sposób powstała ulica, swą pierwszą nazwę ul. Pańska. W potocznej mowie Tarnopolan przetrwała ta nazwa do czasów wybuchu II wojny światowej. Wśród ogrodów, w pewnym od siebie dystansie, pobudowane dworki nadały ulicy późniejszy kształt: szeroka ulica, wzdłuż przecięcia zadrzewionymi plantami, o dwóch bieżniach, wschodniej i zachodniej. Spacerując wzdłuż zachodniej "ściany" północnej części ulicy, swego czasu zwanej ul. Pańską Górną, wychodzącą z ulicy Starozbaraskiej, zaczynamy od dwupiętrowej kamienicy, wznoszącej się na rogu ulic ks. Skargi i Mickiewicza. Zapisała się w naszej pamięci tym, że w latach dwudziestych uwili sobie w lokalu posklepowym swe gniazdko "sobotnicy", sekta składająca się z kilkunastu osób, budząca sensację w Tarnopolu przecież nie jednolitym pod względem wyznaniowym. (Dar Romana Machnika, Warszawa - 1985 r.)

a1_037_1

Zachodnia "ściana" ul. Mickiewicza. Kamienica z numerem "2". (Dar Felicjana Tyczyńskiego, Gliwice 1986 r.)

a1_038_1

Budynek na rogu ulic Mickiewicza i Słowackiego, w którym S.S. Józefitki, wygnane z Francji, w 1905 r. założyły Internat dla seminarzystek, z czego następnie powstało Liceum. Z prawej strony widoczna figura św. Tekli. Felicjan Tyczyński, mieszkaniec domu nr 2, "chwycił" swym aparatem moment biegu motocyklowego, skręcającego w ulicę Słowackiego. Rok 1935. (Dar Felicjana Tyczyńskiego, Gliwice 1986 r.)

a1_038_2

Wciąż przy zachodniej "ścianie" ul. Mickiewicza. Jej odcinek między rogami ulicy Mickiewicza z ul. Kościuszki i ul. Słowackiego. Z lewej strony, ponad dachem szkoły powszechnej Konarskiego, widoczne wieżyczki kościoła O.O. Jezuitów, a z prawej wznosi się statua św. Tekli. Dokładnie w miejscu, gdzie stoi "obiekt" fotograficzny, rozpoczynały się sławne spacery po tarnopolskim korsie...
(Dar Karola Brykowicza, Bielsko-Biała - 1985 r.)

a1_039_1

Reprodukcja z książki ks. Brząkalskiego pt. "O. Reichenberg".

a1_040_1

Dalszy ciąg zachodniej ściany ul. Mickiewicza. Z lewej strony, wznoszony na ruinach apteki, spalonej w czasie I-szej wojny światowej przez Moskali, nowy hotel "Polonia". Dalej budynek klasycystyczny starostwa, pozostałość po "Kraju Tarnopolskim" /1810-1815/. Reprodukcja z "Polska w krajobrazie i zabytkach'. Z przodu, w połowie zdjęcia widoczna jedyna w Tarnopolu w 1929 r. taksówka, stojąca "na wyrost" nazwanym, postoju taksówek.

a1_041_1

Dwie mieszkanki Tarnopola. 2-ga z lewej p. Korczyńska, "etatowa" chorążyna Narodowej Organizacji Kobiet w Tarnopolu. 1937 r. (Dar p. Woźniaka, Bytom 1978)

a1_042_1

1934 r. Od lewej: 1. Bauer Zbigniew, 2. Biliński Czesław. (Dar Zbigniewa Bauera, Gostyń 1978)

a1_042_2

Z chwilą ukończenia budowy pierwszego dworca kolejowego w Tarnopolu w 1870 r., centrum miasta zaczęło się przesuwać ze Starego Miasta w kierunku północno-wschodnim. Definitywnie tam się zakotwiczyło w momencie odsłonięcia pomnika Adama Mickiewicza, które miało miejsce w dniu 20 X 1895 r. Na cokole u stóp poety, całą postacią skierowanego w stronę dworca kolejowego, widniał skromny napis: "1918-Zburzony"/ w czasie insurekcji ukraińskiej/, a od strony św. Tekli: "1923-odbudowany".

a1_043_1

Ulubione w mieście miejsce "uwieczniania się". Rok - 1938. Od lewej Litwin Mirosław, 2. Rubin, 3. Hałkowski Michał, 4. Rubin Antoni, 5. Cichoń Kazimierz, 6. Kubrakowski Stanisław, 7. Gąsowski, 8. /przed Litwinem/ Iwanicki Marian. (Dar Michała Hałkowskiego, Opole - 1979 r.)

a1_043_2

Zachodnia "ściana" w pierwszych latach XX wieku. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków-1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_044_1

Z prawej strony, na trawniku przed latarnią elektryczną, kamień pamiątkowy z napisem: "Wilhelm, Deutschlands Kaiser, König von Preussen, weilte hier am 26 VIII 1917 auf dem Gefeldestand Seines ersten Garde-Feld-Artillerie-Regiments". Obróciło się koło historii i na drugiej stronie wyryto: "15 lipca 1919 Dywizja Strzelców polskich pod dowództwem generała de Champeaux wstąpiła bohatersko do Tarnopola". Jeszcze jeden obrót koła historii i dziś (1987) nie ma śladu po kamieniu...

a1_044_2

Rzut oka z dachu Hotelu Podolskiego na ul. Mickiewicza. Z prawej strony część budynku starostwa, za którymi widoczne są wieże i jeszcze stara kopuła kościoła O.O. Dominikanów. Od lewej natomiast widoczny jest dom narażony przy ul. Trzeciego maja. Za naszych czasów tj. II RzP nie zdołaliśmy odbudować wspaniałego drzewostanu plantów przy ul. Mickiewicza, które ongiś słusznie nazywali Tarnopolanie "Ogródkiem" w odróżnieniu od parku nazywanego "Nowym Ogrodem".

a1_045_1

Zachodnia "ściana" ul. Mickiewicza. Tak wyglądało skrzyżowanie plantów z ul. Trzeciego maja za czasów "Franc-Józefa". Dominował tu zegar, pod którym wprawdzie "policmajster nie dostał po pysku", ale dnia 9 X 1942 r. zginął z wyroku Armii Krajowej agent "Gestapo", miejscowy Ukrainiec, Jarosław Łucyszyn.

a1_046_1

Księgarnia Perlmana i Salon Krawiecki Leona Sławińskiego, w kamienicy, widocznej na pocztówce u góry, z lewej strony. (Dar Leona Sławińskiego, Bytom-1985 r.)

a1_046_2

Południowa część zachodniej "ściany" ulicy Mickiewicza, ongiś zwana ul. Pańską niższą, brała swój początek od rogu z ul. Trzeciego Maja. a kończyła się na ul. Ostrogskiego. "Głos Polski" z dnia 1 II 1913 r., antagonista komisarycznego burmistrza miasta, donosił: "Studnię na plantach z figurą Ceres postawił b. "wielkorządca" Tarnopola, komisarz rządowy dr Trembałowicz". Tak więc datę jej urodzenia szukać należy w przedziale lat 1910-1912. Pod studnią stoi 1-szy z prawej Kazimierz Maziej. IV 1938 r.

a1_047_1

Na lewo od spracowanej Ceres wznosił się gmach sądu i więzienia, pozostałość po Rosjanach i ich "Kraju Tarnopolskim" /1810-1815/. Spadkobiercy ich urządzili w tym więzieniu krwawą łaźnię, gdy przyszło im uciekać przed Niemcami z Tarnopola w lipcu 1941 r. Wśród ofiar był Kazimierz Maziej.

a1_047_2

Dobiega końca spacer wzdłuż zachodniej "ściany" ul. Mickiewicza. Jeszcze przejdziemy przed frontem sądu okręgowego. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_048_1

Gmach urzędu wojewódzkiego, i w dół do ulicy Ostrogskiego i koniec zachodniej ściany ul. Mickiewicza. Przejdziemy na drugą stronę ulicy, na jej wschodnią "ścianę".

a1_048_2

Jesteśmy na wschodniej ścianie ulicy Mickiewicza. Idąc lekko w górę od ul. Ostrogskiego, przechodzimy obok obszernej parceli z krzyżem wzniesionym na niej. Ta parcela to przedmiot odwiecznego sporu między Rusinami a Polakami. Ci pierwsi chcieli na niej wznieść reprezentacyjną cerkiew, która swym ogromem miała przyćmić kościół parafialny, stojący dosłownie kilkanaście metrów, po drugiej stronie ulicy. Antagoniści w łonie jednego Kościoła. dalej wznosi się gmach Powszechnego zakładu Ubezpieczeń wzajemnych, poświęcony dnia 30 XI 1930 r. Koszt jego budowy wyniósł 700 000 zł. Przy jego budowie elektryczny wyciąg zastąpił tradycyjnych koślarzy, wynoszących na swych barkach cegły na wyższe kondygnacje. (Reprodukcja z monografii pt. "Województwo tarnopolskie", Tarnopol 1931)

a1_049_1

Druga i trzecia kamienica od prawej to narożne kamienice ul. Tarnowskiego. Na zdjęciu kondukt pogrzebowy H. Skwiruta. Przed duchowieństwem honorowa kompania "Związku Strzeleckiego". Z lewej u dołu widoczny skwer przed kościołem parafialnym. (Dar Zygmunta Błasiaka, Bytom 1987 r.)

a1_049_2

Zdjęcie z czasów okupacji rosyjskiej 1914-1917. Dwie narożne kamienice /pierwsza i druga z prawej strony/ otwierające Pasaż Adlera, zostały spalone przez uciekających Moskali w lipcu 1917 r. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków-1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_050_1

Niemal ten sam odcinek ul. Mickiewicza w okupacyjną zimę 1941/42. (Dar M. Gołębiowskiego, Warszawa-1986 r.)

a1_050_2

Wschodnia ściana ul. Mickiewicza. Róg Pasażu Adlera. 1933 r. (Dar Leona Sławińskiego, Bytom-1985 r.)

a1_051_1

Pasaż Adlera. Z prawej strony, tylne widoczne wystające skrzydło budynku III-go gimnazjum.

a1_051_2

Ten sam odcinek wschodniej ściany ul. Mickiewicza widziany przed i po pierwszej wojnie światowej. Za galicyjskich czasów Tarnopola ulica Mickiewicza była nieprzerwanym ciągiem stylowych kamienic. Uciekający z miasta w 1917 r. Moskale użyli "braci" Czechów do palenia Tarnopola. Jedną z ofiar tej pobratymczej miłości była piętrowa kamienica z balkonem, pierwsza z prawej strony na zdjęciu. Po wojnie zdołano tylko odbudować parter, widoczny na zdjęciu poniżej. /Trzecia kamienica od lewej/

a1_052_1

Z cokołu swego pomnika Wieszcz patrzy, a raczej ma po prawej stronie z przodu budynek magistratu, z przylegającym do niego Hotelem Podolskim, zbudowanym z 1898 r., czyli w trzy lata po odsłonięciu pomnika.

a1_052_2

Gmach Magistratu /róg ul. Agenora Gołuchowskiego i ul. Adama Mickiewicza/ przed wybuchem I-szej wojny światowej. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków-1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_053_1

W budynku Magistratu mieściła się wojskowa komendantura austriacka, o czym świadczył szyld na Balkonie /"Kommandantur"/ i stojący przed wejściem żołnierz uzbrojony w karabin. (Dar Marii /"Eli"/ Grabowskiej - Opole-1987 r.)

a1_053_2

Dalszy ciąg wschodniej ściany ul. Mickiewicza. Gmach Magistratu w pełnej "galicyjskiej jeszcze" krasie. Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/, zbiór T. Rudziewicza)

a1_054_1

Poczta, ongiś kamienica czynszowa burmistrza dr. L. Koźmińskiego. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/, zbiór T. Rudziewicza)

a1_054_2

Najokazalszy dom przy ul. Mickiewicza, "Pałac Czosnowskich" zakupiony od spadkobierców bezpotomnie zmarłego b. powstańca listopadowego Czosnowskiego przez Bank Ruski.(Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985 r./ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_055_1

Plac Sobieskiego. W trzecim domu z lewej strony, w czasach II RP mieścił się komisariat Policji Państwowej.

a1_055_2

Spacer zachodnią ścianą ul. Mickiewicza zaczęliśmy, mając św. Teklę po "naszej" lewej stronie, a kończymy go wschodnią ścianą ze św. Teklą również z lewej strony. W dali, z prawej strony widać domek parterowy, stojący już na innej ulicy, ul.ks.Kaczały. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_056_1

Ulica Trzeciego Maja, dawniejsza ul. Gimnazjalna. Otrzymała swą nazwę w stulecie wiekopomnej Konstytucji, w 1891 r. Tak wyglądała w przeddzień wybuchu I-szej Wojny Światowej, gdy się na nią patrzono z pasażu Adlera. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_057_1

Ulica Trzeciego Maja. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_057_2

Inne ujęcie ulicy Trzeciego Maja (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_058_1

Z prawej strony, w narożnej kamienicy na parterze "Kawiarnia Wiedeńska", wokół której działała "giełda" tarnopolska. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_058_2

Urocze zwężenie ulicy, dodające jej kolorytowi jeszcze jeden element, miało prozaiczne źródło: chciwość kamienicznika Adlera, który złamał przepisy prawa budowlanego. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_059_1

Zwężenie ulicy. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_059_2

Gmach I-go gimnazjum im. Wincentego Pola, wzniesiony przez O.O. Jezuitów w 1825 r. na parceli należącej do klasztoru O.O. Dominikanów, usuniętych przez Austriaków z Tarnopola w 1820 r. Dzięki temu gimnazjum ulica została nazwana ul. Gimnazjalną. Pierwsza kamienica z prawej strony należała do Boreckiego, który prowadził w niej, znany i poza Tarnopolem sklep. (Reprodukcja z tableau absolwentów gimnazjum z 1938 r.)

a1_060_1

Ostatnie lata błogosławionego "galicyjskiego" spokoju w Tarnopolu. Mickiewicz jeszcze w swej oryginalnej pomnikowej postaci. Przed nami w perspektywie ul. Świętojańska, która wprawdzie w 1905 r. przemianowano na ulicę Konarskiego, ale lud tarnopolski wciąż używał tradycyjnej nazwy. Na jej rogu piętrowa kamienica, o której "Kurier Lwowski" z 9 VIII 1917 r. miał napisać: "a jednak nie udało się uprzedzić faktów [...]po przeciwległej stronie realność Schütza, gdzie mieściła się apteka Krzyżanowskiego, którą najpierw zrabowano, a w sobotę wieczorem /21 VII 1917/ podpalono. Najechał wówczas automobil z kilku beczkami nafty, po czym pod kierunkiem oficera oblano naftą urządzenia wewnętrzne, które w ten sposób podsycone stały się niszczycielskim zarzewiem dla całej obszernej kamienicy..." Długo po wojnie stanął w tym miejscu Hotel "Polonia". A tymczasem wokół pomnika niedzielny tłum spacerowiczów. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_061_1

Ulica Świętojańska. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza)

a1_062_1

Gmach C.K.II Gimnazjum, zbudowany w 1911 r. Ponad oknami trzeciego piętra widoczny jest w/w napis który po 1918 r. pozbawiono tylko dwóch liter "C.K." (Cesarsko-królewskie), gdyż gimnazjum funkcjonowało już w odrodzonej RzP. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej /Kraków 1985/ ze zbioru T. Rudziewicza, absolwenta tego gimnazjum)

a1_063_1

Gimnazjum II. (Dar prof. II. gimn. Adama Przybosia, Kraków 1978 r.)

a1_063_2

Dwupiętrowa kamienica przylegająca do gmachu II. gimnazjum. (Dar T. Kościowa /przedwojennego znanego organisty kościoła O.O. Dominikanów w Tarnopolu/, Kościan 1978 r.)

a1_064_1

Budynek Banku Polskiego, widoczny na zdjęciu z balkonu domu przy ul. 29-go Listopada. (Dar /widocznej na zdjęciu/ Barbary Zahradnik-Roman, Warszawa 1984 r.)

a1_064_2

Końcowe fragmenty ul. Konarskiego, z gmachem II. gimnazjum w głębi /po lewej stronie/

a1_065_1

Końcowe fragmenty ul. Konarskiego, z gmachem II. gimnazjum w głębi /po lewej stronie/

a1_065_2

Budynek Szkoły Muzycznej Towarzystwa Przyjaciół Muzyki w Tarnopolu. Na zdjęciu /1936 r./ Zbigniew Zimmer, późniejsza ofiara NKWD. Więziony w Tarnopolu, zaginął bez wieści. (Dar Ireny Domaradzkiej-Zeman, Jarosław 1986 r.)

a1_066_1