Grabowski J., Bauer W., Soroka S. w tle kościół parafialny w Tarnopolu. (Dar Wiktora Bauera, Kraków 1979 r.)

a2_141_5

Statua Matki Boskiej, obecnie w Tyńcu. (Dar ks. T. Federowicza, Laski 1985 r.)

a2_142_1

1926 r. Komitet kościelny omówił sprawę gromadzenia funduszów na sprawienie ołtarza wielkiego, którego kosztorys obliczony jest na 70 000 zł... 1932 r. zamiast wieńca na trumnę śp. Doktorowej Grabowskiej Jadwigi złożyły uczennice kl IV a Państwowego Gimnazjum Żeńskiego zł. 10 na budowę wielkiego ołtarza w kościele parafialnym... Konsekracja kościoła i ołtarza wielkiego w kościele parafialnym w dniu 30 IV 1933 r. Konsekracji dokonał ks. arcybiskup dr Bolesław Twardowski. (Dar M. Wilichowskiej-Gilowskiej, Nowa Huta 1985 r.)

a2_143_1

Tabernaculum wielkiego ołtarza. (Dar E. Łabuckiej-Oszytko, Bytom 1986 r.)

a2_144_1

Wielki ołtarz projektował inż. Wawrzyniec Dajczak, rzeźby zaś w głównym ołtarzu wykonała artystka-rzeźbiarz J. Reichertówna. Przy pracach rzeźbiarskich pomagał samorodny wiejski artysta, kamieniarz z Toustoługa, chłop-Rusin Nazarko. Prezbiterium zostało polichromowane według projektu art-mal. Gajewskiego. Ołtarz wykonany jest z alabastru i kamienia trembowelskiego. Cały materiał kamienny ofiarował bezpłatnie Żyd, Chune Bazar. (Dar ks. Z. Mroczkowskiego, Ruda Różaniecka 1988 r.)

a2_145_1

10 V 1937 r. Po wręczeniu szambelanii papieskiej przez ks. arcybiskupa lwowskiego dr B. Twardowskiego wojewodzie tarnopolskiemu mgr T. Malickiemu. (Reprodukcja zdjęcia ze zbioru J. i M. Dańskowskich, Wrocław 1983)

a2_146_1

Przedostatni proboszcz tarnopolski. Ks. dr Antoni Ratuszny 1921-1934. (Dar Z. Sapki-Welcowej, Wałbrzych 1983 r.)

a2_147_1

Procesja Bożego Ciała - 1934 r. Idzie z kościoła parafialnego ulicą Mickiewicza, na wysokości rogu Pasażu Adlera. Z lewej: 1. ks. Klementowski Leopold, 2. ks. Gutwiński Kazimierz. (Dar M. Gołębiowskiego, Warszawa 1985 r.)

a2_148_1

Wikary 1936-1937. Ks. Tadeusz Fedorowicz.

a2_149_1

Ks. kanonik Leopold Klementowski 1879-1938. Katecheta II. polskiego gimnazjum w Tarnopolu w roku szkolnym 1913/1914. (Dar ks. Z. Mroczkowskiego, Ruda Różaniecka 1988 r.)

a2_150_1

Żałobna msza św. za spokój duszy ks. Klementowskiego 2 XI 1938 r.

a2_150_2

Żałobna msza św. za spokój duszy ks. Klementowskiego 2 XI 1938 r.

a2_150_3

Zbiórka uliczna na kościół. Stolik ustawiony przed kamienicą Jarymowicza, narożnik ulic 3-go Maja i Mickiewicza. (Dar L. Sławińskiego, Bytom 1985 r.)

a2_151_1

Czasy okupacji niemieckiej w Tarnopolu 1943 r. Widok na kościół od ulicy Ruskiej, na wysokość cerkwi parafialnej, której dzwonnica jest widoczna z prawej strony. (Fot. J. Kwiatkowski)

a2_152_1

Widok od strony narożnika ulic Ostrogskiej i Szeptyckich. (Fot. J. Kwiatkowski)

a2_152_2

Kościół parafialny. (Fot. M. Gołębiowskiego)

a2_153_1

Kościół parafialny. (Fot. M. Gołębiowskiego)

a2_153_2

Ks. Józef Anczarski. Złoczowianin. Ostatni wikary parafii tarnopolskiej.

a2_154_1

Ostatni proboszcz tarnopolski ks. Apolinary Wałęga, 1934-1946 r. "... szczególnym uznaniem dla jego pracy kapłańskiej było powierzenie mu przez metropolitę Twardowskiego w najcięższym dla archidiecezji czasie wojny i okupacji, urzędu wikariusza generalnego archidiecezji lwowskiej na terenie województwa tarnopolskiego. Korzystając z uprawnień tego urzędu mógł w wypadkach pilnych i nie cierpiących zwłoki załatwić bardzo ważne sprawy diecezjalne, jak przenoszenie kapłanów zagrożonych napadami band ukraińskich, zwalnianie ich z zajmowanych stanowisk i czuwaniem nad sprawami Kościoła, znajdującego pod naciskiem sił, dążących do jego zniszczenia i zadania mu najdotkliwszych ciosów. Były to czasy udręk, cierpień i krwi. Najcięższe dla niego były ostatnie lata duszpasterzowania w Tarnopolu po ponownym zajęciu go przez sowietów w 1944 r. i następnych. Długie i krwawe walki obróciły Tarnopol w rumowisko, wokół szalała rozpasana zbrodnia ukraińska i nie tylko, wyniszczając naród w bestialskich mordach całych nieraz wiosek. Polacy zagrożeni mordem uciekali do miast, szczególnie do Tarnopola, żyjąc w ruinach, przerażeni śmiertelnie, borykając się z trudami codziennego życia. Ostatni proboszcz Tarnopola trwał do ostatka na ruinach swojej parafii. Trwał prawie o rok dłużej niż ogół sterroryzowanych do opuszczenia ziemi rodzinnej Tarnopolan. Razem ze swoimi współpracownikami: ks. Józefem Anczarskim i ks. Stanisławem Małaczyńskim obsługiwał przerażonych parafian i tych wszystkich, którzy z dalekich nieraz stron uciekali w popłochu do wojewódzkiego miasta. Wyjechał z Tarnopola w 1946 r. z resztą parafian, gdy się okazało, że okupant nie da zezwolenia na pozostanie przy kościele, wprawdzie zniszczonym, ale nadającym się do naprawy. Dłużej nie można już było trwać: nie było Tarnopola, nie było parafian. (Dar Z. Sapki-Welc, Wałbrzych 1983 r.)

a2_161_1

Kaplica świętojańska.

a2_165_1

i jej otoczenie: zbieg ulicy Konarskiego, Kościuszki i Al. Sienkiewicza (kiedyś był tam cmentarz).

a2_165_2

Kościółek w Zagrobeli. (Dar W. Vogel-Kohmanowej, Strzelce Opolskie 1978 r., fotografia rozpoznana przez Z. Sapkę-Weic, Wałbrzych 1985 r.)

a2_166_1

Cerkiew parafialna. Zbudowana z kamienia łamanego, z początkiem XVII w. jest wzorowana na architekturze wschodniej. Ma postać prostokąta, zaokrąglonego półkolisto od strony ołtarza głównego i posiada po bokach również półkoliste ramiona, robiące wrażenie budowy w rzucie krzyża. Cerkiew ta należy do dwóch wyjątków na terenie województwa tarnopolskiego, które wyłamują się z pod reguły budowy na rzutach identycznych z najdawniejszymi kościołami na tym obszarze. Jest wybitnym przedstawicielem architektury wschodniej. (Fot. Bochnak-1925 r., dar M. Gołębiowskiego, Warszawa 1982 r.)

a2_168_1

Inne ujęcie cerkwi parafialnej. (Fot. Bochnak 1925 r., dar M. Gołębiowskiego, Warszawa 1982 r.)

a2_169_1

Ostatnim echem wpływu Zachodu na budownictwo cerkiewne jest ta pseudo-romańska wieża dzwonnica przy cerkwi na przedmieściu Mikulinieckim, zbudowana cała z kamienia ciosanego (w tym również płyty nagrobne Jezuitów pochowanych na starym cmentarzu), na rzucie kwadratu, przechodzącego u góry w ośmiobok i pokryta kopułką cebulastą (1837 r.). Jest ona charakterystycznym dokumentem nie tylko epoki, nawiązującej do stylów przebrzmiałych, ale i jednym z ostatnich dzieł budownictwa ruskiego, które od wieków posługiwało się wyłącznie twórczością Zachodu... (A. Czołowski i B. Janusz "Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego"). (Dar W. Frantza [autora zdjęcia], Kraków 1978, wykonane w 1923 r.)

a2_170_1

Cerkiew przy ul. Ostrogskiego, niegdyś monaster bazyliański. Z cechami późnego klasycyzmu, a zarazem z trzema "bizańtyńskimi" kopułami - to jak ktoś, co stanął na rozstaju: nie porzuciła jeszcze zupełnie przeszłości, ale już przybrała nowe szaty. 1630 - odbudowana istniejąca cerkiew drewniana O.O. Bazylianów, 1744 - cerkiew przejmują księża świeccy od ostatniego igumena o. Żygorowskiego, 1836 - rozebranie cerkwi drewnianej i budowa kamiennej, 1837 - budowa dzwonnicy, 1944 - zburzona w czasie walk rosyjsko-niemieckich w mieście. (Dar H. Stolarz-Chałupkowej, Kraków 1985, ze zbioru T. Rudziewicza)

a2_171_1

Dzwonnica zbudowana na wzór dzwonnicy Soboru św. Zofii w Kijowie. (Reprodukcja z "Krakauer Zeitung" 11 Nov. 1942 r., nr 267/Seite 5)

a2_172_1

Od lewej: Urban Marian, Dawidowicz Stefania, Kościów Tadeusz, br. Matoga Jacek Z.K. (Dar T. Kościowa (autora zdjęcia), Kościan 1987 r.)

a2_172_2

Pocztówka z czasów okupacji niemieckiej. 1941-1944. Rozebrana przez bolszewików w 1962 r. po zniszczeniach oblężenia Tarnopola. (Dar Z. Szmilewskiej-Kurczalskiej, Wrocław 1985)

a2_173_1

W najstarszej dzielnicy miasta przy ulicy Lwowskiej, na jej końcu znajduje się stara cerkiew, od strony przedmieścia Zagrobela nad wysychającym stawem. Cerkiew św. Krzyża pochodzi z XVI w., zbliżona budową do stylu gotyckiego, z wysoką wieżą o dachu ostro spadającym. Zdjęcie z 1943 r. Okupacja niemiecka. (Dar J. Kwiatkowskiego (autora), Katowice 1985 r.)

a2_174_1

Synagoga. (Fot. Poddębski 1929 r., dar M. Gołębiowskiego, Warszawa 1982 r)

a2_176_1

Wnętrze synagogi tarnopolskiej. (Fot. Bochnak 1925 r., dar M. Gołębiowskiego, Warszawa 1982 r.)

a2_177_1