|
Opracowania / Projekty \ Pomniki i tablice w Krakowie \ Obozy jenieckie i koncentracyjne oraz więzienia
1.
Obelisk ku czci ofiar obozów zagłady
Cmentarz Rakowicki od strony al. 29 Listopada, kwatera 69 b
Autorzy: Jan Siek, Wojciech Bajor, Zbigniew Nowakowski
Odlew: Władysław Wypich
Inicjator:
Fundator:
Wysokość 600 cm
Materiał: brąz
Data odsłonięcia:
Inskrypcje: Prochom / ofiar / hitlerowskiego / ludobójstwa / 1930 / 1945 [na tylnej ścianie:] Ich los / dla nas / przestrogą: Auschwitz / -Birkenau / Dachau / Bełżec / Bergen / -Belsen / Buchenwald / Dora / Mittelbau / Flossenburg / Gross-Rosen; Majdanek / Mauthausen / -Gusen / Neuengamme / Płaszów / Ravensbrück / Sachsen / -Hausen / Oranienburg / Sobibór / Stutthof / Treblinka / oraz inne miejsca / Zagłady i więzień [na podstawie:] proj. Jan Siek, Wojciech Bajor Zbigniew Nowakowski / wyk. Władysław Wypich
Uwagi: Na cmenatrzu Rakowickim jest wiele symbolicznych mogił upamiętniających ofiary hitlerowskich obozów koncentracyjnych i grobów b. więźniów, którym udało się przeżyć. Pod tym pomnikiem złożono prochy przywiezione z miejsc zagłady.
Bibliografia: Przewodnik, s. 359; Rożek, Przewodnik.
|
DO GÓRY ID: 12704 A:
2.
Obelisk na zbiorowych mogiłach jeńców sowieckich
cmentarz wojenny, ul. Kozienicka (Skotniki)
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
data odsłonięcia:
Inskrypcja:[gwiazda] bohaterom / Armii Czerwonej / Poległym w obronie wolności / Narodu Polskiego / W latach 1942 – 1944 / w Hołdzie / Społeczeństwo Krakowa
Uwagi: w latach 1942 -1944 w poaustriackim forcie „Skotniki” hitlerowcy zorganizowali obóz dla sowieckich jeńców wojennych. Na skutek fatalnych warunków zmarło ok. 150 anonimowych jeńców, którzy zostali pochowani w ośmiu zbiorowych mogiłach nieopodal fortu; obok mogił wzniesiono pomnik.
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 23 i n.; Gąsiorowski, Kuler, s. 294; K. Grodziska, Cmentarze Podgórza, s. 68-69; Nekropolia radzieckie w Polsce południowej; Przewodnik, s. 365.
|
DO GÓRY ID: 12710 A:
3.
Obelisk upamiętniający stalag francuskich i belgijskich jeńców wojennych (pomnik Martyrologii)
ul. Zawiła, teren b. obozu
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: głaz: granit; płyty, stopnie: piaskowiec; plakieta: brąz
Data odsłonięcia: 3 sierpnia 1966
Inskrypcja: [u góry metalowa plakieta, na niej tarcza z wizerunkiem jeźdźca na spętanym koniu i numer 369] stalag 369 / teren / b. hitlerowskiego / obozu karnego / jeńców wojennych [na tablicy z tyłu napis w j. francuskim:] Sur cet emplacement était / situé le camp 396 dans lequel / entre juin 1942 et août 1944 / furent iternes les sous-officiers / Français et Belges évadés et / réfractaires ayant continue / le combat contre L’Allemagne /Nazie / Quatorze des leurs y ont / laisse la vie
Uwagi: stalag, funkcjonujący od czerwca 1942 r. do 6 sierpnia 1944 r., zbudowano dla ok. 6 000 jeńców belgijskich, francuskich i holenderskich, którzy w myśl Konwencji Genewskiej odmówili pracy na rzecz III Rzeszy. W czasie dwuletniego pobytu w obozie zmarło kilkunastu jeńców, głównie z powodu głodu panującego w obozie w ciągu 1942 r. i związanych z tym chorób. Ciała, pochowane na pobliskim cmentarzu w Borku Fałęckim, po wojnie zostały przewiezieni do Francji. U wylotu drogi prowadzącej do obozu w dniu 3 VIII 1966 r. umieszczono głaz pamiątkowy z tablicą, czcząc w ten sposób więzionych w obozie jeńców.
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 274; Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 29-30; Czapczyńska, Dokumentacja, t. II; Encyklopedia Krakowa, s. 421 (hasło: Kobierzyn); K. Kozłowska, J. Pałęcka, Spętany koń, Warszawa 1987; Przewodnik, s. 366; Rożek, Przewodnik, s. 575.
|
DO GÓRY ID: 12709 A:
4.
Płyta ku czci ofiar obozu przejściowego
ul. Pielęgniarek 54
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: Miejsce / uświęcone / męczeńską / krwią Polaków / walczących / o wolność // Tu rozstrzelali hitlerowcy / kilkuset Polaków
Uwagi: w styczniu 1944 przy ul. Prądnickiej Bocznej, ob. Pielęgniarek, hitlerowcy założyli obóz przejściowy dla robotników przymusowych; wielu więźniów zmarło z powodu terroru i złych warunków życia.
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 273; Przewodnik po upamiętnionych miejscach walki i męczeństwa lata wojny 1939-1945, s. 362; T. Wroński, Obozy przejściowe dla robotników przymusowych w Krakowie w latach 1939–1945; „Gazeta Krakowska” 1985, nr 102; Gąsiorowski, Kuler, s. 239.
|
DO GÓRY ID: 12708 A:
5.
Pomnik ofiar obozów koncentracyjnych
skwer im. Więźniów Obozów Koncentracyjnych przy pl. Teodora Axentowicza
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: głaz: granit; płyty, stopnie: piaskowiec; plakieta: brąz
Data odsłonięcia: 2005
Inskrypcja: pamięci pomordowanych / w hitlerowskich obozach / koncentracyjnych i obozach zagłady / Auschwitz Birkenau Bełżec Bergen Belsen / Buchenwald Chełmno nad Nerem Dachau Dora / Flossenbürg Gross Rosen Łódź Obóz dla dzieci / Majdanek / Mauthausen / Neuengamme / Płaszów / Ravensbrück Sachsenhausen / Oranienburg / Sobibór / Stutthof / Treblinka oraz inne obozy koncentracyjne / byli więźniowie obozów == 2005 == społeczeństwo Krakowa
Uwagi: Wojna totalna hitlerowskich Niemiec wymierzona była w całe społeczeństwo. Obozy koncentracyjne, w których masowo umierali cywile z całej Europy, pochłonęły miliony ofiar — dzieci, dorosłych, starców. Najtragiczniejszym pomnikiem — byłym obozem zagłady jest Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, prowadzące działalność wystawienniczą, edukacyjną i badawczą.
|
DO GÓRY ID: 12703 A:
6.
Pomnik upamiętniający obóz karny Baudienstu "Liban"
ul. Za Torem 22, Płaszów
Autor:
Wykonawcy: pracownicy kamieniołomu
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: wapień, marmur (tablica), szkło
Data odsłonięcia: 22 lipca 1948
Data poświęcenia: 1 listopada 1948
Inskrypcja: miejsce pamiętne męczeństwa Polaków / katowanych i pomordowanych przez hitlerowców / na terenie obozu karnego który mieścił się / w tutejszych zakładach w latach okupacji / 1939 do 1944 // Tablicę tę dla uczczenia pamięci / niewinnych ofiar krwawej okupacji / wmurowano dnia 22 lipca 1948 roku // chwała męczennikom?
Uwagi: wnęka wykuta w skale wapiennej (ścianie kamieniołomu) w formie ołtarza z figurą orła i tablicą; w przecięciu ramion krzyża witraż przedstawiający Jezusa w cierniowej koronie; pomnik upamiętnia zamęczonych i pomordowanych w niemieckim obozie karnym dla pracowników budowlanych (Baudienst) Polaków i Żydów, założonym w kamieniołomie zw. Liban od nazwiska przedwojennego założyciela. Obóz funkcjonował od 15 kwietnia 1942 roku do nocy z 21 na 22 kwietnia 1944 roku. Nieopodal położona jest zbiorowa mogiła pomordowanych.
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 274; Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 127; Czapczyńska, Dokumentacja, t. III; „Dziennik Polski” nr 300, s. 5; R. Kiełkowski, Zlikwidować na miejscu, Kraków 1981, s. 223-230; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 194; Przewodnik, s. 366; Rożek, Przewodnik, s. 671; J. Zinkow, Podkrakowskie wycieczki, s. 191.
|
DO GÓRY ID: 12706 A:
7.
Pomnik upamiętniający pomordowanych w obozie Płaszów
ul. Kamieńskiego, teren b. obozu Płaszów
Autor: Witold Cęckiewicz
Wykonanie: zespół R. Szczypczyńskiego pod kier. J. Postępy
Inicjator:
Fundator:
Wys. 500 cm
Materiał: kamień, beton; rzeźba w kamieniu
Data odsłonięcia: 4 września 1964; Gąs., Kul.: 3 września
Inskrypcja: w hołdzie / męczennikom / pomordowanym / przez / hitlerowskich / ludobójców/ w latach / 1943 – 1945
Uwagi: w Płaszowie między ul. Swoszowicką a Wielicką w grudniu 1942 został założony obóz pracy przymusowej (Zwangsarbeitslager Plaszow bei Krakau), który w styczniu 1944. zamieniono na obóz koncentracyjny (Konzentrationslager im Plaszow bei Krakau). Początkowo obóz żydowski, później osadzano w nim również Polaków. Więziono w nim też Cyganów, Węgrów, Włochów, Rumunów, Francuzów, Belgów i Rosjan.
Pierwszym komendantem obozu był Unterscharführer Horst Pilarczyk, kolejnym Oberscharführer Müller, trzecim zaś Unterscharführer Amon Goeth, sadysta odznaczający się wyjątkowym okrucieństwem. Głód, choroby, wyczerpująca praca dziesiątkowały więźniów. W egzekucjach mordowani byli zarówno miejscowi więźniowie, jak i zakładnicy z innych więzień i obozów. Na ogólną liczbę ok. 150 000 więźniów zginęło ok. 80 000.
Na terenie obozu, wpisanym do rejestru zabytków Małopolski; powstaje Park Pamięci.
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 274; Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 121; Czapczyńska, Dokumentacja, t. III; „Dziennik Polski” 2002 nr 16 (17 506) z 19 stycznia; Encyklopedia Krakowa, s. 681-682; Garlicki, J. Kosowski, Z. Ludwikowski, Kraków. Przewodnik, Warszawa 1967; Gąsiorowski, Kuler, s. 292; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 194; (MKM) Kwiaty przed pomnikiem w Płaszowie. Wieża wspomnień, „Dziennik Polski” 2002, nr 16 (17 506) z 19 stycznia; (MM), 67 hektarów pod ochroną, „Dziennik Polski” 2002 nr 250 z 25 października; Przewodnik, s. 364; Rożek, Przewodnik, s. 571; (SIE, TYM) Kamienie upamiętnią ofiary. Park Pamięci na terenie dawnego obozu w Płaszowie, „Dziennik Polski” 2002, z 2 sierpnia; T. Wroński, Obóz w Płaszowie — miejsce masowej eksterminacji ludności żydowskiej, polskiej i innych narodowości w latach 1942-1945.
|
DO GÓRY ID: 12705 A:
8.
Tablica ku czci więźniów okresu komunizmu i ofiary represji 1945—1956
ul. Loretańska 11, krużganki loretańskie kościoła OO. Kapucynów
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 61 cm x 80 cm
Materiał: kamień
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: Bóg / Honor Ojczyzna / słodko i zaszczytnie jest / cierpieć za Ojczyznę / Tablica na cześć tych, którzy / najpiękniejsze swoje lata spędzili / w więzieniach komunistycznych / lub oddali życie w okresie 1945 — 1956 / Związek więźniów politycznych / okresu stalinowskiego / Oddział Kraków / A D 2005
|
DO GÓRY ID: 12718 A:
9.
Tablica upamiętniająca obozy
ul. Klasztorna 11, opactwo OO. cystersów w Mogile, Ołtarz Pamięci Ojczyzny
Autor:
Inicjator:
Fundator;
Wymiary:
Materiał:
Inskrypcja: Dachau + Workut / a + Sachsenhause + n + Kozielsk + Gro / ossrosen + Ostasz / ków + Oświęcim / m + Katyń + [inną czcionką] Starobielsk
|
DO GÓRY ID: 12713 A:
10.
Tablica upamiętniająca obóz przejściowy
ul. Wąska 6, obecnie siedziba VI LO, Gimnazjum i SP, ściana zewnętrzna
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 100 cm x 150 cm
Materiał: marmur
Data odsłonięcia: 1 listopada 1946; modernizacja wrzesień 1966
Inskrypcja: W gmachu tym okupanci niemieccy / urządzili w latach 1939-1944 / tzw. „przejściowy obóz pracy” / gdzie więzili tysiące Polaków / wysyłanych następnie do Niemiec. / Tu głodzono i torturowano więźniów / a wielu z nich okrutnie wymordowano. // Ku wiecznej pamięci ofiar niemieckiej przemocy / tablicę tę położył Zarząd Miejski w 1946 r.
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 273; „Dziennik Polski” 1946 nr 301; „Dziennik Polski” 1969 nr 208; Gąsiorowski, Kuler, s. 198; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 166; Przewodnik, s. 360; T. Wroński, Obozy przejściowe dla robotników przymusowych w Krakowie w latach 1939–1945.
|
DO GÓRY ID: 12714 A:
11.
Tablica upamiętniająca ofiary Majdanka i innych miejsc ludobójstwa
ul. Loretańska 11, krużganki lotretańskie kościoła OO. Kapucynów
Autor:
Inicjator: Towarzystwo Opieki nad Majdankiem Oddział Wojewódzki w Krakowie
Fundator:
Wymiary: 42 cm x 60 cm
Materiał: kamień; ćwieki mocujące metal
Data odsłonięcia: 1999
Inskrypcja: [krzyż] pamięci pomordowanych / w hitlerowskim obozie koncentracyjnym / Majdanek / i innych miejscach zagłady / i ludobójstwa w latach / 1941 — 1944 / Towarzystwo Opieki nad Majdankiem / Oddział Wojewódzki w Krakowie / 1999 r.
|
DO GÓRY ID: 12712 A:
12.
Tablica upamiętniająca ofiary Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego
pl. Inwalidów 3
Autor:
Inicjator: Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego
Fundator: Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego, Rada Pamięci Walk i Męczeństwa Narodu Polskiego
Wymiary:
Materiał: metal
Data odsłonięcia: wrzesień 1993 (powst. 1975??)
Inskrypcja: [symbol Polski Walczącej] Budynki te / w latach / 1945–1956 / były siedzibą Urzędu / bezpieczeństwa / tutaj / komunistyczni / zdrajcy Narodu / więzili —torturowali / i mordowali / polskich / patriotów [gałązka oliwna]
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 71, 273; St. Czerpak, T. Wroński, Ulica Pomorska 2; „Dziennik Polski” 1975 nr 15; T. Franiszyn, Pomorska 2, „W marszu 1939-1945”, wyd. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. Komisja Historyczna Dzielnicowego Zarządu Kraków-Krowodrza, Kraków 1989, s. 16-20; Gąsiorowski, Kuler, s. 220
|
DO GÓRY ID: 12720 A:
13.
Tablica upamiętniająca patriotów niewinnie pomordowanych przez komunistów
ul. Montelupich 2, mur więzienia
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: kamień
Data odsłonięcia:2 listopada 1993
Inskrypcja: Patriotom / niewinnie pomordowanym / przez komunistów / w latach 1945 / — 1956 / Kraków 2 XI.1993 =Polski Związek / Więźniów Komunizmu
|
DO GÓRY ID: 12717 A:
14.
Tablica upamiętniająca represjonowanych żołnierzy-górników
ul. Dietla 30, kościół św. Agnieszki, po prawej stronie nawy
Autor:
Wykonawca: odlewnia P. Piszczkiewicza z Podłęża
Inicjator: byli Żołnierze Batalionów Pracy
Fundator:
Materiał: brąz
Wymiary: 78 cm x 50 cm
Data odsłonięcia: 5 grudnia 1992
Inskrypcja: [po lewej stronie emblemat Związku Represjonowanych Żołnierzy Górników: orzeł w koronie, pod nim skrzyżowane młotki, na tarczy napis] 1949 1959 Związek Represjonowanych Żołnierzy Górników [z prawej strony czaszka — kopalnia] Pamięci / represjonowanych / żołnierzy górników / I żołnierzy z batalio / nów pracy, którzy / ponieśli śmierć w / czAsie odbywania / Przymusowej służby / wojskowej 1949-1959 / koledzy / Kraków 5.12.1992
Bibliografia: Archiwum kościoła św. Agnieszki, sygn. H, 26; Gruczyński, Zbiory, s. 102, 158.
|
DO GÓRY ID: 12722 A:
15.
Tablica upamiętniająca uwolnienie aresztowanych przez UB żołnierzy AK, WiN I NSZ z więzienia św. Michała
ul. Senacka, mur d. więzienia w klasztorze św. Michała, ob. Muzeum Archeologicznego, obok wejścia
Autor:
Inicjator: Związek Inwalidów Wojennych Kraków-Śródmieście, Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego
Fundator:
Wymiary: 79 cm x 107 cm
Materiał: brąz; zawieszona na czterech ćwiekach z główkami w formie rozetek
Data odsłonięcia: 18 sierpnia 1996
Inskrypcja [z prawej strony, przez całą wysokość tablicy symbol „Polski Walczącej”, w połowie polerowany, w połowie matowy, z wyrytym rysunkiem muru ceglanego]: GRUPY ZBROJNE / POAKOWSKIEGO PODZIEMIA / ORAZ KURASIA „OGNIA” / ROZBIŁY 18 SIERPNIA 1946 R. / MIESZCZĄCE SIĘ/ W TYCH BUDYNKACH / WIĘZIENIE ŚW. MICHAŁA / UWALNIAJĄC / Z RĄK KOMUNISTÓW / KILKUDZIESIĘCIU ŻOŁNIERZY / AK, WiN I NSZ. // W 50 ROCZNICĘ / TYCH WYDARZEŃ / TOWARZYSZE BRONI i Społeczeństwo.
Bibliografia: A. Chwalba, Dzieje Krakowa, t. 6, WL, Kraków 2001; S. Dąbrowa-Kostka, W okupowanym Krakowie; Kraków 1984; Gąsiorowski, Kuler, s. 169; Rożek, Przewodnik.
|
DO GÓRY ID: 12721 A:
16.
Tablica upamiętniająca więzienie kobiet
ul. Helclów 2, Dom Pomocy Społecznej im. Helclów; wnęka muru od strony zewnętrznej
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 70 cm x 80 cm
Materiał: marmur
Data odsłonięcia: 31 maja 1978
Inskrypcja: w tym budynku / w latach 1941-1945 były więzione / katowane i rozstrzeliwane / przez zbrodniarzy hitlerowskich / kobiety polskie / pamięć o nich niech trwa wiecznie / maj 1978 = społeczeństwo Krakowa
Uwagi: w obiektach Fundacji im. Helclów podczas wojny mieścił się oddział kobiecy więzienia Montelupich; wiele więźniarek zginęło, zmarło z wycieńczenia i obrażeń odniesionych w wyniku tortur
Bibliografia: „Dziennik Polski” 1978 nr 123; Gąsiorowski, Kuler, s. 39-40; kartoteki MHmK; Przewodnik, s. 357; T. Wroński, Kronika okupowanego Krakowa.
|
DO GÓRY ID: 12715 A:
17.
Tablica upamiętniająca więźniarki Ravensbrück
ul. Sienkiewicza, kościół p.w. św. Szczepana, lewa ściana kruchty
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 40 cm x 80 cm
Materiał: marmur
Data odsłonięcia: 1970
Inskrypcja: [obozowy znak P w trójkącie w lewym górnym rogu, u góry centralnie krzyż]: pamięci / ofiar hitlerowskiego obozu / koncentracyjnego Ravensbrück / zamordowanych i zmarłych / w latach 1939-1945 / dwudziestolecie wyzwolenia obozu / czczą tą tablicą – współwięźniarki
Bibliografia: Gąsiorowski, Kuler, s. 245; kartoteki MHmK
|
DO GÓRY ID: 12711 A:
18.
Zbiorowa mogiła Polaków zamordowanych w obozie karnym Baudienstu
ul. Za Torem 22, tzw. obóz Liban
Materiał: murek kamiennym krzyż , postument; tablica marmur
Data odsłonięcia płyty: 22 lipca 1948
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Materiał: kamień
Wymiary:
Data odsłonięcia: 22 lipca 1948
Inskrypcja: Tu spoczywają Polacy / zamordowani granatami / przez barbarzyńców niemieckich / 22 lipca 1944 roku / Basirak Stanisław ur. 8.8.1926 w Tarnowie / Bobek Franciszek / ur. 4.7.1927 w Gołkowicach / Brożyna Fryderyk / ur. 24.5.1924 w Wieliczce / Dziundzia Iwan ur. 27.6.1926 w Żurawinie / Fenczak Józef / ur. 27.6.1926 w Zawozie / Janusz Edward / ur. 5.3.1924 w Lutczy / Kitliński Edward / ur.28.3.1925 w Burzyńcu / Chorwacik Julian / ur. 16.7.1923 w Trzebuni / Książek Stanisław / ur. 31.12.1924 w Niedźwiadziev Nitkowski Mieczysław / ur.25.12.1925 w Głowaczowej / Pacia Kazimierz / ur. 4.3.1923 w Zarzeczu / Pacura Jan / ur. 23.11.1926 w Borzęcinie / Paluch Jan /ur. 23.10.1925 w Turbi / Pawłowicz Jan / ur. 12.6.1925 w Zalasowej / Piątek Franciszek / ur. 8.5.1923 w Szerzynach / Skiba Ignacy / ur. 22.8.1925 w Przybyszówce / Sonka Eugeniusz / ur. 12.7.1925 w Trześni / Tomsia Władysław /ur. 8.1.1926 w Podlesiu / Trawicki Franciszek /ur. 15.2.1925 w Górce MOtycznej / Warczak Franciszek / ur. 5.9.1925 w Glinach Małych / Wiklański Jan / ur. 5.8.1926 w Tarnowie // cześć ich pamięci
Uwagi: kaplica i płyta upamiętniają miejsce kaźni i Karny Obóz Służby Budowlanej Budowlany; zamordowani byli ostatnimi pozostałymi junakami — więźniami obozu.
Bibliografia: Banaś, Fijałkowska, Miejsca Pamięci, s. 128; „Dziennik Polski” 1948 nr 300 s. 5; Gąsiorowski, Kuler, s. 313-314; R. Kiełkowski, Zlikwidować na miejscu…; A. Legutko Ołownia, Krakowski Kazimierz, s. 194; Przewodnik, s. 366.
|
DO GÓRY ID: 12707 A:
|
|
|
|
