|
Opracowania / Projekty \ Pomniki i tablice w Krakowie \ Kampania wrześniowa 1939
|
|
1.
"Kapliczka"
Kościół Dominikanów, ul. Stolarska 12 (w prawej nawie kościoła, przy kaplicy Matki Boskiej Różańcowej, wnęka muru w lewej ścianie kaplicy)
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: tablica 40 cm x 30 cm
Materiał: figura drewno, bloki kamienne, tablica kamienna
Data odsłonięcia: 1969
Inskrypcja: tablica: W 30 ROCZNICĘ WRZEŚNIA POLEGŁYM; BLOKI POD POSTUMENTEM: „ZACHOWAJ NAS, PANIE – OD GŁODU OGNIA – WOJNY – I WYGNANIA [było także „od obozów”]
Uwagi: Figura Pana Jezusa Frasobliwego na postumencie z napisem Ecce Homo. Pod postumentem bloki kamienne z napisami.
Bibliografia: Gąsiorowski, Kuler s. 22; Przewodnik, s. 356.
|
DO GÓRY ID: 14443 A:
2.
Kwatera żołnierzy Wojska Polskiego Obrońców Ojczyzny z lat 1939-1945
Cmentarz Rakowicki — Cmentarz Wojskowy, ul. Prandoty
Uwagi: kwatera 146 żołnierzy Armii Kraków, pochowanych w trzech mogiłach zbiorowych i 53 indywidualnych; nad mogiłami pomnik.
W mogiłach spoczęli: Ablewicz Stanisław lat 43; Andruszczyszyn Wasyl lat 30, luty 1941; Augustyniak Marcin lat 32, szeregowy, styczeń 1941;Bączkowski Julian lat 23, podchorąży, 1 maja 1945; Bagiński Bolesław lat 23, podchorąży, marzec 1945; Bagiński Jan lat 32; Bartosik Jan lat 26, szeregowy, 1940; Bąk Jan 1939; Benis Ludwik, 1 września 1939; Bialik Józef wrzesień 1939; Bicz Jan lat 36; Bielewicz Czesław lat 28, podporucznik, luty 1941; Bilarski Jan, 4 września 1939; Bryszewski Kazimierz lat 42, szeregowy, maj 1940; Burkat Antoni, styczeń 1940; Burowski Józef, 24 lutego 1945; Butrymowski Jan, lat 30, szeregowy, marzec 1941; Cepuch Julian lotnik, 19 września 1939; Chmielewski Adam lat 36, szeregowy, grudzień 1944; Chromiec Aleksander lat 26, starszy szeregowy, grudzień 1940; Czub Józef lat 43, luty 1941; Dziędziora Józef lat 29, podchorąży; Czechowicz Franciszek, wrzesień 1939; Gadowski Marian, podporucznik, wrzesień 1939; Galuch Dominik, 13 marca 1945; Giemza Józef lat 24, szeregowy, wrzesień 1939; Głowacz Józef wrzesień 1939; Gołda Wincenty lat 30 .szeregowy, wrzesień 1939; Gościniak Władysław lat 26, kapral; Grabowski Józef, wrzesień 1939; Gross Alojzy, wrzesień 1939; Gryś Władysław, 10 lutego 1945; Guszcza Paweł lat 28, szeregowy, luty 1941; Harężlak Jan lat 30, szeregowy, listopad 1939; Humeniuk Jan, 1939; Iwareczko Piotr, 29 marca 1945; Jakielski Antoni lat 30, szeregowy; Jakubiec Józef, 24 lutego 1945; Janecki Feliks lat 46, chorąży; Jezulewicz Józef lat 19, kapral, maj 1945; Jung Mikołaj, 13 lutego 1945; Kaczanowski Onufry lat 45, kapitan, czerwiec 1945; Kahl Józef, 1 września 1939; Kartlewicz Karol, 9 lutego 1945; Karwat Stefan, 4 września 1939; Kącik Piotr lat 38, szeregowy, sierpień 1942; Kłosowski Bolesław lat 27, szeregowy; Kobiałka Edward, 1939; Konior Franciszek lat 27, kanonier, październik 1939; Kopela Władysław, wrzesień 1939; Komis Jakub, 1 września 1939; Korwielle Eustachio, 19 sierpnia 1945; Kot Mieczysław, 1939; Kotliński Stanisław, 1939; Kowalski Franciszek lat 35, szeregowy, listopad 1940; Kowalski Tadeusz lat 26, szeregowy, kwiecień 1941; Kozioł, 1939; Kozłowski Bronisław lat 28, kapral, grudzień 1940; Kożuch Szymon, szeregowy; Kraśny Rudolf, 12 kwietnia 1945; Król Zdzisław, 25 marca 1945; Kruczek Franciszek lat 25, szeregowy, listopad 1939; Kruk Tadeusz lat 22, szeregowy, maj 1945; Krzyżak Franciszek, lotnik, 1 września 1939; Kubik, 1939; Kuchnia Stanisław lat 22, szeregowy, 1940; Kukian Stanisław lat 40, szeregowy; Kuleczka Henryk, 6 kwiecień 1945; Kuźla Wilhelm, 1 wrzesień 1939; Kwiatkowski Marian, 1939; Kwiatkowski Tadeusz lat 26, kapral, wrzesień 1939; Lachowicz, 1939; Lisicki Józef lat 43, starszy sierżant, grudzień 1941; Łabaj Józef, wrzesień 1939; Łapczyński Ludwik, wrzesień 1939; Machnik Rudolf lat 33, podoficer; Makulec Henryk lat 33, podoficer; Margulec Bolesław lat 34, marzec 1944; Michalczyk Wacław, wrzesień 1939; Michuta Jan, lotnik, 1 września 1939; Mielec Zdzisław, wrzesień 1939; Migas Henryk lat 34, szeregowy; Moniak Bolesław lat 24, marzec 1945; Moskwa Franciszek lat 32, listopad 1941; Możejko Edward lat 27, szeregowy, marzec 1941; Namaszyński Stefan lat 33, szeregowy, 1940; Napierała Ludwik lat 33, szeregowy, marzec 1941; Nowotarski Zenon lat 53, oficer; Oleskow Grzegorz lat 32, szeregowy, czerwiec 1942; Paluchowski Władysław lat 34, kapitan, wrzesień 1941; Pieczyrak Władysław lat 29, szeregowy, sierpień 1941; Pietras Marian lat 45, kapral, październik 1939; Pietrzak Antoni lat 30, kapral; Pietrzak Feliks, 1939; Pilch Stanisław lat 38, starszy szeregowy, styczeń 1940; Piłat Bolesław lat 24, szeregowy, marzec 1941; Piorunowski Zygmunt lat 33, szeregowy, lipiec 1942; Piszczan Klemens lat 23, szeregowy, październik 1939; Piszczek Szymon lat 42; Poczaj Oleksy lat 23, szeregowy, maj 1941; Podgórski Tadeusz lat 57, podpułkownik; Prochal Nikodem, 1939; Próżniak Józef lat 30, lipiec 1942; Przychodzień Mieczysław lat 30, maj 1945; Raczyński Adam, 21 wrzesień 1939; Ratajczak Władysław lat 36, kapral, listopad 1940; Rawicki Wacław lat 32, szeregowy, wrzesień 1939; Rejzer Józef lat 26, szeregowy, wrzesień 1939; Rokicki Stanisław, kapitan, 18 wrzesień 1939; Rutkowski Jerzy, 3 wrzesień 1939; Ryba Stanisław lat 30, szeregowy; Ryszka Marian, 1 wrzesień 1939; Sadowski Michał, szeregowy, kwiecień 1945; Selilak Jakub lat 28, szeregowy, maj 1941; Sieńkowski Stanisław, 9 marzec 1945; Siwek Jan lat 31, szeregowy, październik 1941; Skrybant Michał lat 40, sierżant, listopad 1941; Smyk Józef lat 38, kapral, październik 1939; Sołtywski Stefan lat 24, szeregowy, marzec 1941; Staśnik Romuald lat 40, szeregowy, kwiecień 1941; Stefanowicz Stanisław, 1939; Stelmachowski Lech lat 27, podporucznik; Stróż Franciszek lat 33, kanonier, maj 1941; Szal Władysław lat 31; Szarota Józef lat 45, kapitan; Szary Stefan lat 31, podporucznik; Szołutko Aleksander lat 24, starszy szeregowy, grudzień 1940; Śmiały Józef lat 31, szeregowy, wrzesień 1939; Tarnowski Tadeusz, 24 kwietnia 1945; Tausz Józef lat 26, starszy szeregowy, październik 1940; Tlałka Jan lat 45, ogniomistrz; Trombach Wilhelm lat 24, szeregowy, grudzień 1939; Tryzub Jan lat 36, marzec 1941; Twardoch Stanisław lat 31, szeregowy, grudzień 1939; Tycman Jan lat 21, podchorąży; Ulewski Włodzimierz lat 30, kanonier, grudzień 1940; Wawrynowicz Teodor, 1 października 1939; Wenner Franciszek lat 22, szeregowy, październik 1939; Wiecheć Władysław, wrzesień 1939; Wieczak Jan, 2 luty 1940; Wierzbowski Zbigniew lat 32, kapral Wiłeś Władysław, 25 kwiecień 1945; Wito Maksymilian, wrzesień 1939; Wojnarowski Bolesław, 1939; Wójcik Franciszek, 21 październik 1939; Wójcik Jan lat 25, szeregowy, październik 1939; Zajączkowski Jan, 24 luty 1945; Zasada Stanisław lat 24, szeregowy, 1940; Zawierucha Wacław lat 28, kanonier, październik 1940; Żołądź Zygmunt lat 23, szeregowy, listopad 1939
Bibliografia: Gąsiorowski, Kuler, s. 89-94; księgi cmentarne; Przewodnik, s. 359; Rożek, Przewodnik, s. 452; W. Steblik, Armia Kraków.
|
DO GÓRY ID: 12541 A:
3.
Mogiła mjra Mieczysława Słabego
ul. Prandoty, Cmentarz Wojskowy, rząd 6, grób 4
Uwagi: wiele lat miejsce pochówku majora Słabego pozostawało nieznane; zostało ustalone dopiero w latach 1960
|
DO GÓRY ID: 12550 A:
|
|
4.
Obelisk Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku
ul. Monte Cassino 31 (d. Sokolickiego), przed Technikum Łączności im. Obrońców Poczty Gdańskiej
Autor: Wiktor Zin
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: wys. 4 m
Materiał: głazy granit, postument: beton, litery: brąz
Data odsłonięcia: 1974
Inskrypcja: [herb Gdańska] Obrońcom / Poczty / Gdańskiej [na mniejszym głazie] 1939-1944
Uwagi: 1 września 1939 roku polscy urzędnicy pocztowi i przypadkowo obecni w gmachu Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku Polacy ofiarnie bronili budynku przed hitlerowcami; poddali się, gdy najeźdźcy podpalili wpompowaną do piwnic benzynę. Lista obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku:
Polegli 1 września 1939: inż. Konrad Guderski (ur. 19 lutego 1900), ppor., dowódca obrony; Leon Marszałkowski (ur. 11 kwietnia 1904), ekspedient; dr Jan Michoń (ur. 1 czerwca 1888), p.o. dyrektora Poczty Polskiej; Stanisław Rekowski (ur. 17 września 1900), ekspedient; Bronisław Szulc (ur. 3 października 1910), pocztylion; Józef Wąsik (ur. 8 lipca 1904), naczelnik UPT; NN; NN;
zmarli w szpitalu miejskim na skutek ran i oparzeń: Erwina Barzychowska (16 października 1929 — 20 października 1939), wychowanica dozorcy; Bernard Binnebesel (20 maja 1893 — 4 września 1939), asystent; Stefan Cywiński ( 29 maja 1907 — 2 września 1939), asystent; Alojzy Franz (17 lutego 1905 — 5 września 1939), asystent; Józef Nitkowski (15 czerwca 1885 — 31 października 1939), kontroler; Jan Pipka (20 lipca 1872 — 2 września 1939), dozorca domu;
rozstrzelani na Zaspie, prawdopodobnie 5 października 1939: Jan Banaszkowski (ur. 17 października 1904), pocztylion; Władysław Bazgier (ur. 22 kwietnia 1911), st. asystent; Stefan Bączkowski (ur. 4 stycznia 1906), pocztylion; Heliodor Becker (ur. 3 lipca 1904), asystent; Alojzy Bela (ur. 9 czerwca 1899), pocztylion; Andrzej Binkowski (ur. 11 listopada 1902), pocztylion; Florian Budziak (ur. 1 października 1911), pocztylion; Maksymilian Cygalski (ur. 17 września 1900), st. asystent; Jan Ellwardt (ur. 3 listopada 1905), ekspedient; Alfons Flisykowski (ur. 22 września 1902), podreferendarz; Kazimierz Gdaniec (ur. 17 stycznia 1907), kierowca; Konrad Grotha (ur. 26 lipca 1906), pocztylion; Jan Klimek (ur. 20 września 1889), st. ekspedient; Franciszek Klinkosz (ur. 22 grudnia 1899), ekspedient; Władysław Koprowiak (ur. 21 maja 1897), st. asystent; Franciszek Krause (ur. 13 sierpnia 1900), pocztylion; Władysław Koprowiak (ur. 21 maja 1897), st. asystent; Franciszek Kuntz (ur. 24 czerwca 1907), pocztylion; Wojciech Kurkowski (ur. 24 kwietnia 1893), ekspedient; Augustyn Lis (ur. 27 listopada 1900), st. pocztylion; Franciszek Magulski (ur. 2 września 1904), st. ekspedient; Bernard Majewski (ur. 7 grudnia 1900), st. pocztylion; Franciszek Mionskowski (ur. 13 września 1897), st. pocztylion; Jan Nowak (ur. 4 lutego 1890), kierownik oddziału; Stefan Nowakowski (ur. 21 sierpnia 1901), ekspedient; Kazimierz Orzechowski (ur. 23 listopada 1915), asystent; Brunon Piełowski (ur. 29 sierpnia 1902), kierowca; Sylwester Płoszyński (ur.7 grudnia 1906), pocztylion; Ignacy Połom (ur. 6 lipca 1898), st. ekspedient; Aleksander Racki (ur. 14 października 1903), ekspedient; Franciszek Rąbca (ur. 4 stycznia 1904), ekspedient; Kazimierz Rogaczewski (ur. 25 marca 1903), ekspedient; Józef Rzepka (ur. 25 listopada 1899), st. ekspedient; Leon Schreiber (ur. 5 września 1912), mł. pocztylion, delegowany; Ignacy Sikorski ur. 23 października 1895), kierownik referatu; Józef Strzelecki (ur. 15 marca 1887), st. ekspedient; Leonard Wiśniewski (ur. 2 stycznia 1904), ekspedient; Piotr Teshmer (ur. 16 listopada 1894), kancelista I klasy PKP; zbiorowy grób ofiar egzekucji odnaleziono przypadkowo w 1991; prochy zostały przeniesione na Cmentarz Ofiar Hitleryzmu.
Wojnę przeżyli: Andrzej Góralski (ur. 21 lipca 1910), asystent; Franciszek Mielewczyk (ur. 2 grudnia 1910), kierowca; Władysław Milewczyk (ur. 2 maja 1901), kierowca; Augustyn Młyński (ur. 25 listopada 1905), st. pocztylion; Małgorzata Pipka, dozorczyni (aresztowana, do 1943 więziona w gdańskich więzieniach i obozach Gdańska; zmarła w 1963. W 1999 Rada Miasta Gdańska przyznała obrońcom Poczty Polskiej (łącznie 56 osobom) pośmiertnie tytuły Honorowych Obywateli Miasta Gdańska. Rodziny skazanych wygrały w Lubece proces o uniewinnienie.
W Krakowie Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku upamiętniono także tablicą umieszczoną w Szkole Podstawowej nr 34 przy ul. Urzędniczej.
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 216; Czapczyńska, Dokumentacja, t. III; Gąsiorowski, Kuler, s. 316; Przewodnik, s. 366.
|
DO GÓRY ID: 12542 A:
5.
Obelisk upamiętniający kpt. Franciszka Dąbrowskiego, obrońcę Westerplatte
ul. Ujastek, skwer k. budynku „Transbudu”
Autor:
Inicjator:
Fundator: pracownicy P.T.S.B. „Transbud” Nowa Huta
Wymiary: obelisk wys. 400 cm; tablica 150 cm x 75 cm
Materiał: obelisk kamienny, tablica mosiężna
Data odsłonięcia: maj 1981
Inskrypcja: Pamięci Zastępcy Dowódcy Obrony / Westerplatte / Kmdr.por. / Franciszka Dąbrowskiego / Pracownika naszego Zakładu / Zmarłego 4 kwietnia 1962 roku // Współpracownicy / P.T.S.B. „Transbud” Nowa Huta/ Kraków maj 1981
Uwagi: Komandor Franciszek Dąbrowski (17 kwietnia 1904 Budapeszt — 24 kwietnia 1962 Kraków) we wrześniu 1939 był zastępcą dowódcy obrony Westerplatte (w stopniu kapitana); od 2 września dowodził obroną placówki. Wojnę spędził w niewoli. Po wyjściu z oflagu wrócił do czynnej służby — od sierpnia 1945 jako szef sztabu Samodzielnego Batalionu Morskiego, przemianowanego na Kadrę Marynarki Wojennej, od stycznia 1947 mianowany komendantem ośrodka szkolenia grup ochronno-propagandowych w stopniu komandora porucznika; od 1949 szef Biura Dowódcy Marynarki Wojennej w Gdyni. W 1950, chory na gruźlicę, został uznany za inwalidę wojennego i przeniesiony do rezerwy; znalazł się w b. trudnej sytuacji bytowej. Pod koniec życia, od roku 1958, mieszkał w kamienicy przy ul. F. Szopena 20. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem za Odrę, Nysę i Bałtyk i Odznaką Grunwaldzką. W Krakowie upamiętnia go także tablica umieszczona na fasadzie budynku przy ul. Szopena 20.
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 274.
|
DO GÓRY ID: 12543 A:
6.
Pomnik Armii "Kraków" (Żołnierzy Września 1939 Armii "Kraków")
Cmentarz Rakowicki — Cmentarz Wojskowy, ul. Prandoty, kwatera żołnierzy Wojska Polskiego Obrońców Ojczyzny z lat 1939-1945
Autorzy: Piotr Chwastarz, Henryk Olszówka, Grzegorz Kawczyński
Inicjator: Zarząd Wojewódzki Związku Kombatantów
Fundator: społeczeństwo
Materiał: brąz; znicze: czerwony piaskowiec
Wymiary: wys. 800 cm
Data odsłonięcia: 1990
Inskrypcja na kolumnie pomnika:
ŻOŁNIERZOM WRZEŚNIA / [krzyż Virtuti Militari] ARMII KRAKÓW / SPOŁECZEŃSTWO [z drugiej strony]: wykaz 52 miejscowości upamiętnionych bitwami Armii „Kraków” SZLAK BOJOWY ARMII KRAKÓW / Lubliniec Częstochowa / Woźniki Tarnowskie Góry / Mikołów Rybnik Żory / Cieszyn Kobiór Wyry / Skoczów Pszczyna / Węgierska Górka / Wysoka Janów / Szczekociny Jordanów / Mszana Dolna / Złoty Potok Pcim / Kasina Wielka / Pińczów Kraków / Stróża Proszowice / Bochnia Wiśnicz / Skalbmierz Wiślica / Kazimierza Wielka / Biskupice Radłowskie / Baranów Stopnica / Staszów Osiek / Tarnogród Banachy / Księżpol Biłgoraj / Podsośnica Łukowska / Ułazów Józefów / Tarnawatka / Krasnobród Ulów / Narol Rogoźno / Tomaszów Lubelski / Łuszczacz / Cieszanów / Werchrata
Inskrypcja na tablicy: ZIEMIA Z PÓL BITEWNYCH / ARMII KRAKÓW / W 1939 R.
Uwagi: pomnik stoi wśród mogił 146 oficerów i żołnierzy — uczestników II wojny światowej, pochowanych w kwaterze złożonej z trzech mogił zbiorowych i 53 pojedynczych. W 1993 złożono pod pomnikiem urny z ziemią z pól bitewnych Armii Kraków, Katynia, Ostaszkowa i Miednoje.
Bibliografia: Adamczewski, Kraków, s. 217; Czapczyńska, Dokumentacja, t. II; Gąsiorowski, Kuler, s. 90; Przewodnik, s. 359.
|
DO GÓRY ID: 12540 A:
|
|
7.
Pomnik Nieznanego Żołnierza / Grób Nieznanego Żołnierza
pl. Matejki
Autor opracowania architektonicznego: Wiktor Zin
Autor rzeźby: Aleksander Śliwa
Wymiary:
Materiał: brąz, marmur
Data odsłonięcia: 1976
Inskrypcja: [czoło płyty] NIEZNANY ŻOŁNIERZ
Tablica przed płytą
Wykonanie: Janusz Chwajoł
Fundator: bracia Kurkowi — Tadeusz Trzaska z Synami
Wymiary:
Materiał:
Inskrypcja: PROCHY / BOHATERÓW / I MĘCZENNIKÓW / KTÓRZY ODDALI SWE ŻYCIE / ZA POLSKĘ
Uwagi: Inicjatorem pierwszego Grobu Nieznanego Żołnierza była redakcja „Gońca Krakowskiego” (1925). Płyta stanęła na placu Matejki w nocy z 13 na 14 czerwca 1925 (piaskowiec, wym. ok. 200 cm x 100 cm, Inskrypcja: Nieznanemu Żołnierzowi Polskiemu poległemu za Ojczyznę 1914—1920); ufundował ją (anonimowo) ówczesny właściciel Ilustrowanego Kuriera Codziennego, Marian Dąbrowski. Została zniszczona przez hitlerowców podczas „demontażu” Pomnika Grunwaldzkiego. Inicjator (1925): redakcja „Gońca Krakowskiego”
Fundator: anonimowy, prawdopodobnie Marian Dąbrowski, właściciel „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”. Ponownie została położona po wojnie; w latach 60. dodano do niej urnę z ziemią z pól bitewnych I wojny światowej ustawioną na wysokich prętach. Podczas nowej aranżacji placu związanej z odbudową Pomnika Grunwaldzkiego płyta została przeniesiona do Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
Bibliografia: Czapczyńska, Dokumentacja; Kronika Krakowa, s. 309; Ludwikowski, Kraków [3], s. 144; Przewodnik, s. 358; P. Stachnik, Krakowskie fotografie. Pamiątkowa płyta, „Dziennik Polski” 2002 nr 138 (17 628) z 15 czerwca; Rożek, Przewodnik, s. 19.
|
DO GÓRY ID: 12730 A:
|
|
8.
Tablica 5 Dywizjonu Artylerii Konnej
ul. św. Anny 13, lewa nawa kościoła św. Anny
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 50 cm x 50 cm
Materiał: brąz
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: [odznaka dywizjonu z prawej strony, z lewej gałązka z liśćmi dębu] pamięci żołnierzy / 5 dywizjonu / artylerii konnej / poległych i zamordowanych / w służbie Ojczyzny / 1918-1945 / Artylerzyści konni
Bibliografia: Gąsiorowski, Kuler, s. 1; Przewodnik, s. 355.
|
DO GÓRY ID: 12562 A:
|
|
9.
Tablica 8 Pułku Ułanów
ul. św. Anny 13, lewa nawa kościoła św. Anny
Autor:
Inicjator: towarzysze broni, rodziny
Fundator:
Wymiary: 70 cm x 50 cm
Materiał: marmur dębnicki
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: [odznaka 8 Pułku Ułanów] pamięci Żołnierzy / 8 Pułku Ułanów ks. Józefa Poniatowskiego / poległych i zamordowanych / w służbie Ojczyzny / 1918-1945 // Towarzysze Broni / Rodziny
Uwagi: Pułk kawalerii, utworzony we Lwowie w grudniu 1784 pod dowództwem ks. Józefa Poniatowskiego, w okresie niewoli miał polską komendę i zachował tradycje wojskowe; w czasach Franciszka Józefa pułk nosił nazwę 1 Pułku Ułanów Austriackich. Po roku 1918 otrzymał numer 8 i nazwę na cześć pierwszego dowódcy: 8 Pułk Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego. W Kampanii Wrześniowej Pułk walczył pod dowództwem ppłk dypl. Włodzimierza Dunin-Żuchowskiego w Krakowskiej Brygadzie Kawalerii należącej do Armii „Kraków”. 3 września pułk stoczył zwycięską bitwe pod Szczekocinami; następnie walczył w Armii „Lublin”. Podczas róby przedarcia się do Rumunii został rozbity, niewielu kawalerzystom udało się przedrzec na Węgry.
Bibliografia: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walki i męczeństwa lata wojny 1939-1945, s. 355; W. Steblik, Armia Kraków; Gąsiorowski, Kuler, s. 2
|
DO GÓRY ID: 12561 A:
10.
Tablica ku czci Bohaterów Września
os. Bohaterów Września 13, Szkoła Podstawowa nr 144
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: brąz
Data odsłonięcia: 1974
Bibliografia: Przewodnik, s. 363; Polski czyn zbrojny w czasie II wojny światowej; Gąsiorowski, Kuler, s. 258
|
DO GÓRY ID: 12557 A:
11.
Tablica ku czci obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku
ul. Urzędnicza 65, Szkoła Podstawowa nr 34
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
Data odsłonięcia: 15 czerwca 1971
Uwagi: 1 września 1939 roku polscy urzędnicy pocztowi i przypadkowo obecni w gmachu Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku Polacy ofiarnie bronili budynku przed hitlerowcami; poddali się, gdy najeźdźcy podpalili wpompowaną do piwnic benzynę. Pocztowcy, którzy przeżyli oblężenie, zostali skazani na karę śmierci. W wyniku wieloletnich starań rodzin skazanych sąd w Lubece przeprowadził rewizję nadzwyczajną procesu i orzekł uniewinnienie (1995).
Lista obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku:
Polegli 1 września 1939: inż. Konrad Guderski (ur. 19 lutego 1900), ppor., dowódca obrony; Leon Marszałkowski (ur. 11 kwietnia 1904), ekspedient; dr Jan Michoń (ur. 1 czerwca 1888), p.o. dyrektora Poczty Polskiej; Stanisław Rekowski (ur. 17 września 1900), ekspedient; Bronisław Szulc (ur. 3 października 1910), pocztylion; Józef Wąsik (ur. 8 lipca 1904), naczelnik UPT; NN; NN;
zmarli w szpitalu miejskim na skutek ran i oparzeń: Erwina Barzychowska (16 października 1929 — 20 października 1939), wychowanica dozorcy; Bernard Binnebesel (20 maja 1893 — 4 września 1939), asystent; Stefan Cywiński ( 29 maja 1907 — 2 września 1939), asystent; Alojzy Franz (17 lutego 1905 — 5 września 1939), asystent; Józef Nitkowski (15 czerwca 1885 — 31 października 1939), kontroler; Jan Pipka (20 lipca 1872 — 2 września 1939), dozorca domu;
rozstrzelani na Zaspie, prawdopodobnie 5 października 1939: Jan Banaszkowski (ur. 17 października 1904), pocztylion; Władysław Bazgier (ur. 22 kwietnia 1911), st. asystent; Stefan Bączkowski (ur. 4 stycznia 1906), pocztylion; Heliodor Becker (ur. 3 lipca 1904), asystent; Alojzy Bela (ur. 9 czerwca 1899), pocztylion; Andrzej Binkowski (ur. 11 listopada 1902), pocztylion; Florian Budziak (ur. 1 października 1911), pocztylion; Maksymilian Cygalski (ur. 17 września 1900), st. asystent; Jan Ellwardt (ur. 3 listopada 1905), ekspedient; Alfons Flisykowski (ur. 22 września 1902), podreferendarz; Kazimierz Gdaniec (ur. 17 stycznia 1907), kierowca; Konrad Grotha (ur. 26 lipca 1906), pocztylion; Jan Klimek (ur. 20 września 1889), st. ekspedient; Franciszek Klinkosz (ur. 22 grudnia 1899), ekspedient; Władysław Koprowiak (ur. 21 maja 1897), st. asystent; Franciszek Krause (ur. 13 sierpnia 1900), pocztylion; Władysław Koprowiak (ur. 21 maja 1897), st. asystent; Franciszek Kuntz (ur. 24 czerwca 1907), pocztylion; Wojciech Kurkowski (ur. 24 kwietnia 1893), ekspedient; Augustyn Lis (ur. 27 listopada 1900), st. pocztylion; Franciszek Magulski (ur. 2 września 1904), st. ekspedient; Bernard Majewski (ur. 7 grudnia 1900), st. pocztylion; Franciszek Mionskowski (ur. 13 września 1897), st. pocztylion; Jan Nowak (ur. 4 lutego 1890), kierownik oddziału; Stefan Nowakowski (ur. 21 sierpnia 1901), ekspedient; Kazimierz Orzechowski (ur. 23 listopada 1915), asystent; Brunon Piełowski (ur. 29 sierpnia 1902), kierowca; Sylwester Płoszyński (ur.7 grudnia 1906), pocztylion; ; Ignacy Połom (ur. 6 lipca 1898), st. ekspedient; Aleksander Racki (ur. 14 października 1903), ekspedient; Franciszek Rąbca (ur. 4 stycznia 1904), ekspedient; Kazimierz Rogaczewski (ur. 25 marca 1903), ekspedient; Józef Rzepka (ur. 25 listopada 1899), st. ekspedient; Leon Schreiber (ur. 5 września 1912), mł. pocztylion, delegowany; Ignacy Sikorski ur. 23 października 1895), kierownik referatu; Józef Strzelecki (ur. 15 marca 1887), st. ekspedient; Leonard Wiśniewski (ur. 2 stycznia 1904), ekspedient; Piotr Teshmer (ur. 16 listopada 1894), kancelista I klasy PKP; przeżyli obronę Poczty Gdańskiej i uniknęli egzekucji: Andrzej Góralski (ur. 21 lipca 1910), asystent; Franciszek Mielewczyk (ur. 2 grudnia 1910), kierowca; Władysław Milewczyk (ur. 2 maja 1901), kierowca; Augustyn Młyński (ur. 25 listopada 1905), st. pocztylion; Małgorzata Pipka, dozorczyni (aresztowana, do 1943 więziona w więzieniach i obozach na terenie Gdańska; zmarła w 1963).
Zbiorowa mogiła ofiar egzekucji została przypadkowo odnaleziona w 1991; prochy zostały przeniesione na Cmentarz Ofiar Hitleryzmu. Rada Miasta Gdańska przyznała obrońcom Poczty Polskiej (łącznie 56 osobom) pośmiertnie tytuły Honorowych Obywateli Miasta Gdańska (1999).
Bibliografia: Przewodnik, s. 362; „Dziennik Polski” 1971 nr 141; Gąsiorowski, Kuler, s. 253; D. Schenk, Poczta Polska w Gdańsku. Dzieje pewnego niemieckiego zabójstwa sądowego, Gdańsk 1999; B. Zwarra, Gdańsk 1939, Gdańsk 2002
|
DO GÓRY ID: 12558 A:
12.
Tablica ku czci Obrońców Westerplatte
os. Kalinowe 18, Szkoła Podstawowa nr 92
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał: brąz
Data odsłonięcia: 1980
Uwagi: Załoga Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte, licząca 182 żołnierzy i oficerów, była przygotowana do krótkiej, 12-godzinnej obrony. Stawiła bohaterski opór od chwili wybuchu wojny do 7 września, kiedy została podjęta decyzja o kapitulacji. Obrońcy dostali się do niewoli.
Lista obrońców Westerplatte została sporządzona przez por. rez. Leona Pająka w roku 1960; przytacza ją Zbigniew Flisowski w książce Westerplatte. Inni autorzy podają nazwiska, których nie ma na liście Pająka; niektóre mają inne brzmienie; także w spisie Pająka zdarzają się nazwiska podane w różnym brzmieniu (oboczności w nawiasach). W poniższym spisie nazwiska pochodzące od innych autorów oraz w innych wersjach zaznaczone zostały na czerwono. Podano także okoliczności śmierci tych żołnierzy, którzy zginęli lub zostali ranni w walkach na placówce.
Strz. Eugeniusz Aniołek; st. strz. Wacław Bacharz; st. strz. Stanisław Bałtowski; plut. Władysław Baran, dowódca karabinów maszynowych placówki „Prom”; kpr. Piotr Barański; strz. Stanisław Bartocha; mat Franciszek Bartoszak, placówka „Łazienki”; st. strz. Alfons Bartulewicz; strz. Stanisław Bełdowski; strz. Wiktor Białous; plut. Józef Bieniasz; sierż. Michał Blukis; strz. Piotr Borowiec; strz. Jan Brzozowski; plut. Piotr Buder, d-ca wartowni nr 1; kpr. Mieczysław Cholewa; kpr. Henryk Chrul; kpr. Władysław Chrzan; strz. Jan Chrzczanowicz; strz. Franciszek Cichowski; strz. Wacław Ciepłucha; st. strz. Wiktor Ciereszko; strz. Jan Cieśliński; strz. Jan Czaja; Aleksander Czajko; st. strzelec Jan Cziwil (Cywil, Cywil), ciężko ranny w wartowni nr 1, zmarł w szpitalu po kapitulacji; kpt. Franciszek Dąbrowski, z-ca dowódcy; sierż. Władysław Deik; strz. Jan Derlatka; strz. Marian Dobies; st. strz. Franciszek Dominiak; kpr. Władysław Domoń, z-ca dowódcy wartowni nr 2; strz. Zygmunt Dopierało; kpr. Bronisław Drobek; kpr. Władysław Droszcz (Dróżdż); kpr. Ignacy Dudzic; strz. Józef Dulemba (Dulęba); strz. Dumytrowicz (Zmytrowicz, Zdumytrowicz); st. strz. Dunkiewicz; strz. Ryszard Duzik; strz. Stefan Duzik; strz. Julian Dworakowski; kan. Czesław Dzierzgowski; strz. Mieczysław Falkowski; Antoni Fiedorczuk; kan. Czesław Filipkowski; strz. Stefan Gajda; sierż. Michał Gawlicki; kpr. Jan Gąsowski; kpr. Jan Gębura, poległ prawdopodobnie 2 września w wartowni nr 5; st. strz. Feliks Głowacki; Antoni Gołąb; kpr. Michał Gonsawski; Kazimierz Gorbacianek; kpr. Władysław Goryl; kpr. Eugeniusz Grabowski; por. rez. Stefan Ludwik Grodecki, adiutant; kpr. Józef Grudzień; strz. Józef Grudzień; kpr. Bronisław Grudziński, dowódca wartowni nr 2; chor. Jan Gryczman (Grycman?) z-ca d-cy placówki „Prom”; kpr. Jan Hajduszkiewicz; strz. Jan Hajkowicz; Bolesław Horbacz; strz. Władysław Hrygorowicz (Hryhorowicz); kan. (strz.) Władysław Jakubiak, zginął 2 września; Józef Janik; Józef Jankowicz; Alojzy Januszewski; sierż. Jan Jazy; kpr. Eugeniusz Jażdż; st. strz. Stefan Jezierski; starszy strzelec Konstanty Jezierski (Jeżewski), wartownia nr 3, zginął 1 września; strz. Józef Kaczanowski; st. strz. Zdzisław Kałuski; plut. Kawecki; Alfons Kąkol; strz. Józef Kita, wartownia nr 5, zginął 2 września; kpr. Wincenty Kłys; kpr. Bronisław Kochan; Stanisław Kolasa; st. strz. Czesław Kołton; Franciszek Konkel; Bronisław Korko; strz. Jan Korus; kpr. Andrzej Jan Kowalczyk, przydz. do placówki „Prom”, zginął 1 września; Aleksy Kowalik; strz. Zygmunt Kozak; por. Zdzisław Kręgielski, d-ca placówki „Przystań”; Aleksander Krućko; strz. Mieczysław Krzak, zginął w nocy z 2 na 3 września; sierż. Jan Krzeszewski; kpr. Stefan Zenon Kubicki; strz. Roman Kucemba; kpr. Stefan Kulczyński; Jan Kurczyk; st. strz. Józef Kutera; Jan Lemke Lelej; strz. Franciszek Lis; Leon Loranty; strz. Jan Łajkowicz; st. strz. Władysław Łakomiec; Antoni Łankiewicz; strz. Michał Łata; Aleksander Ławrynowicz; strz. Franciszek Łojek; Józef Łomako; plut. Józef Łopatniuk; kpr. Edward Łuczyński; st. strz. Stanisław Józef Maca; plut. Franciszek Magdziarz; kpr. Jan Majcher; kpr. Józef Malak; Leon Mazurkiewicz; strz. Józef Michalik; strz. Kazimierz Michałowski; strz. Bronisław Michniewicz; strz. Stefan Misztalski; Myślisz; sierż. rez. Wojciech Najsarek, zawiadowca stacji kolejowej Westerplatte, zginął 1 września; plut. Jan Naskręt; strz. Stefan Nerć; kpr. Bolesław Nidziński; Edward Niekrewicz; strz. Jan Nowak; strz. Józef Nowicki; kpr. Piotr Nowik; st. strzelec Władysław Okraszewski, zginął 2 września; strz. Aleksander Ortian; strz. Antoni Ozorowski; por. Leon Pająk, d-ca placówki „Prom”; Jan Parwicki; st. strz. Józef Paszkowski; chor. Józef (Jan) Pełka; kpr. Bronisław Perucki, poległ prawdopodobnie 2 września; plut. Adolf Petzelt, d-ca wartowni nr 5, zginął 2 września; Józef Pietrzak; st. ogn. Leonard Piotrowski; strz. Antoni Piróg; kpr. Michał Plewak; kpr. Marian Pociecha; strz. Stanisław Pokrzywka; strz. Jan Władysław Połeć; strz. Jan Porada; strz. Józef Pożarecki; Emilian Prutis; kpr. Michał Pryczek; sierż. Kazimierz Rasiński; kpr. Julian Rejmer; kpr. Jan Repelowicz; st. strz. Edward Rokicki; Jan Romasz; strz. Józef Romatowski; st. strz. Bolesław Rybak; mat Bernard Rygielski, d-ca placówki „Fort”; mat Antoni Alfons Sadowski; kpr. Stanisław Salwierak; Michał Sieczko; kpr. Ignacy Skowron; Stanisław Skwira; lek. med. mjr Mieczysław Słaby, lekarz; st. strz. Jan Marian Słowiaczek; plut. Jan Władysław Soból; Franciszek Soja; strz. Józef Spiżarny; kpr. Edmund Spławski; st. strz. Marian Sternak; kpr. Władysław Stopiński; kpr. Jan Stradomski; mjr Henryk Sucharski, dowódca placówki; Piotr Sudnik; strz. Jan Swierkowicz; Antoni Swirkocz; kpr. Edmund Szamlewski, dowódca placówki „Wał”; strz. Antoni Egon Szapiel; chor. Edward Szewczuk; Karol Szwedowski, prac. cywilny; Józef Szymanowicz; Jan Śniegulski; sierż. Franciszek Toporowicz; Zenon Tracewski; kpr. Antoni Trela; kpr. Stanisław Trela; strz. Kazimierz Tuczyński; Jan Tusk; strz. Bronisław Uss, przydz. do placówki „Prom”, zginął 1 a. 2 września; st. strz. Teodor Wiatr Wiater; kpr. Bolesław Więckowicz; st. strz. Bronisław Wiłbik Wilbik; kpr. Wojciech Włodarski; st. strz. Józef Wojniusz; st. strz. Jan Wojtowicz; st. strz. Franciszek Wolas; Franciszek Wójtewicz; plut. Mieczysław Wróbel; st. strz. Antoni Wrzaszcz; strz. Julian Wysocki; kpr. Bronisław Zając; kpr. Stanisław Zając; strz. Franciszek Jan Zameryka; plut. Ignacy Zarębski; strz. Ignacy Zatorski, cekaemista placówki „Prom”, zginął 2 września; strz. Stanisław Zdanuczyk; kpr. Jan Zdeb; kpr. Donat Zdunkiewicz; strz. Jan Zieliński; st. strz. Zygmunt Zięba, zginął 2 września; kpr. Stefan Zimny; sierż. Jan Ziomek; kpr. Stanisław Zwierzchowski; strz. Stanisław Zych; strz. Franciszek Żołnik; Bronisław Żuk; strz. Konstanty Żurawski; 2 września zostali rozstrzelani czterej żołnierze z placówki „Elektrownia”, którzy próbowali poddać się bez rozkazu; po kapitulacji znaleziono nieoznakowany grób NN żołnierza.
Bibliografia: Przewodnik, s. 363; M. Wańkowicz, Westerplatte; Z. Flisowski, Westerplatte; Gąsiorowski, Kuler, s. 261
|
DO GÓRY ID: 12559 A:
|
|
13.
Tablica pamięci 1 Batalionu Mostów Kolejowych
ul. Dietla 30, kościół św. Agnieszki, prawa ściana nawy
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 40 cm x 60 cm
Materiał: kamień
Data odsłonięcia: 20 czerwca 1978
Inskrypcja: [w lewym górnym rogu krzyż Virtuti Militari, w prawym odzn. 1 bat.]: Ku wiecznej pamięci / żołnierzy / 1 Batalionu Mostów / Kolejowych w Krakowie / poległych w obronie Ojczyzny w czasie / IIgiej wojny światowej pomordowanych / w obozach jenieckich i koncentracyjnych / 1939-1945 / Zawsze pozostaniecie / w naszej i pokoleń/ pamięci // Towarzysze Broni i Rodziny / 20 VI 1978
Bibliografia: Archiwum kościoła św. Agnieszki, sygn. H, 27; Gąsiorowski, Kuler, s. 15; Gruczyński, Zbiory, s. 102; Przewodnik, s. 356; W. Steblik, Armia Kraków.
|
DO GÓRY ID: 12566 A:
|
|
14.
Tablica pamięci 20 Pułku Piechoty Ziemi Krakowskiej
ul. Dietla 30, kościół św. Agnieszki, lewa ściana nawy głównej
Autor:
Inicjator: rodziny i koledzy
Fundator: rodziny i koledzy
Wymiary: 60 cm x 40 cm
Materiał:
Data odsłonięcia: 8 września 1972
Inskrypcja: [nad tablicą medal pamiątkowy; między awersem i rewersem napis: 20 pp 1938-85] Pamięci żołnierzy / 20 p.p. Ziemi Krakowskiej / poległych w obronie Ojczyzny / na frontach II wojny światowej / i pomordowanych w obozach koncentracyjnych 1939-1945 / Koledzy I Rodziny 8 IX 1972 [pod tablicą odznaka pułkowa]
Uwagi: 20 pułk piechoty Ziemi Krakowskiej wchodził w skład 6 DP, z którą w 1939 wszedł w skład Armii „Kraków”, Grupa Operacyjna „Boruta”. W dniach 1-2 września dywizja walczyła w pod Ćwiklicami i Jankowicami, 7-8 września nad Dunajcem, pod Biskupcami Radłowskimi; zmuszona do odwrotu, wycofywała się w kierunku Lubelszczyzny; otoczona pod Cieszanowem, została zmuszona do kapitulacji. Ostatnimi dowódcami Dywizji byli: gen. bryg. Mieczysław M. Smorawiński, zamordowany przez NKWD w Katyniu, oraz gen. bryg. Bernard St. Mond, po kampanii wrześniowej więzień niemieckiego Oflagu Murnau. Po wojnie tradycje 20 pułku piechoty „Ziemi Krakowskiej kontynuowała 6 Brygada Desantowo-Szturmowa, nast. batalion desantowo-szturmowy stacjonujący w Rząsce pod Krakowem.
Bibliografia: Gąsiorowski, Kuler, s. 16; Gruczyński, Zbiory, s. 105; kartoteka MHmK; Przewodnik, s. 356; W. Steblik, Armia Kraków;
|
DO GÓRY ID: 12564 A:
|
|
15.
Tablica pamięci 3 Pułku Strzelców Konnych
ul. Loretańska 11, krużganki loretańskie w kościele OO Kapucynów
Autor:
Inicjator: Strzelcy Konni 3 Pułku
Fundator:
Wymiary: 56 cm x 79 cm
Materiał: brąz
Data odsłonięcia: 27 kwietnia 1987
Inskrypcja: W hołdzie / Żołnierzom / Pułku 3 Strzelców Konnych / z Wołkowyska / poległym w walce o wolną / i niepodległą Polskę / w latach 1815-1945 / Strzelcy konni 3 pułku
Uwagi: 3 Pułk Strzelców Konnych z Wołkowyska powstał w 1815 w Warcie i w Sieradzu; jego pierwszym dowódca był Marcin Amor hrabia Tarnowski. W kampanii wrześniowej 1939 pułk, dowodzony przez ppłk dypl. Jana Małysiaka, rozpoczął walkę w Suwalskiej Brygady Kawalerii, należącej do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. 8 września pułk osłaniał od południa 18 DP w walkach na linii Czerwin-Grodzisk-Dzwonek; 9 września walczył w bitwie pod Truszkami k. Śniadowa, następnie wycofał się do Puszczy Białowieskiej, 13 i 14 września walczył w obronie Hodyszewa, 17 września w Hajnówce; następnie w ramach Dywizji Kawalerii „Zaza” 21 i 22 września walczy w Klenkowiczach, a 28 września nad Wieprzem. 29 września Dywizja „Zaza”, w składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”, walczy pod Kockiem, a 6 października w ostatniej bitwie, w Kalinowym Dole.
Bibliografia: B. Cichecka, Historia 3 pułku Strzelców Konnych, [w:] „Na sieradzkich szlakach”, nr 2/14/1989, s. 22-25.
|
DO GÓRY ID: 12560 A:
|
|
16.
Tablica pamięci 5 Batalionu Saperów
ul. Dietla 30, kościół św. Agnieszki, lewa ściana nawy głównej
Autor:
Inicjator: koledzy i rodziny
Fundator:
Wymiary: 60 cm x 44 cm
Materiał: marmur czarny
Data odsłonięcia: 8 września 1972 [9 maja 1971]
Inskrypcja: [w prawym górnym rogu odznaka pułkowa]: pamięci / poległych pomordowanych i zmarłych / Żołnierzy / 5 Batalionu saperów / oraz ich rodzin / w rocznicę święta batalionowego. 8 maja 1971 r. / koledzy i rodziny
Bibliografia: Archiwum kościoła św. Agnieszki, sygn. H, 21; Gąsiorowski, Kuler, s. 15; Gruczyński, Zbiory, s. 101; Przewodnik, s. 356.
|
DO GÓRY ID: 12565 A:
|
|
17.
Tablica pamięci 6 Pułku Artylerii Lekkiej
ul. Misjonarska 37 róg ul. Lea, kościół XX Misjonarzy, wewnętrzna ściana nawy głównej k. głównego ołtarza
Autor:
Inicjator: płk Stanisław Wojtanowski
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
Data odsłonięcia: 1971
Inskrypcja [oznaka pułku]: ku wiecznej pamięci / żołnierzy / 6 Pułku Artylerii Lekkiej / z Krakowa-Łobzowa / Poległych w obronie Ojczyzny / na wszystkich frontach / II wojny światowej / i pomordowanych w obozach / koncentracyjnych / 1939-1945 / koledzy / 1971
Uwagi: 6 Pułk Artylerii Lekkiej do września 1939 stacjonował w Krakowie; podczas Kampanii Wrześniowej walczył w Armii Kraków; następnie jego członkowie walczyli na frontach II wojny i w konspiracji.
Bibliografia: Gąsiorowski, Kuler, s. 237; Przewodnik, s. 361-362; W. Steblik, Armia Kraków.
|
DO GÓRY ID: 12563 A:
|
|
18.
Tablica pamięci Bohaterom Września
ul. Karmelicka, krużganki kościoła OO Karmelitów
Autor:
Inicjator:
Fundator: Związek Legionistów Polskich, wrzesień 1989
Wymiary:
Materiał: marmur
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: [w centrum u góry krzyż Virtuti Militari:] Bohaterom / samotnej walki / z napaścią / niemiecką i sowiecką / 1 IX 17 IX / 1939 Żołnierzom Września / i naczelnemu wodzowi / Marszałkowi Polski / Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi / w hołdzie / Wrzesień 1989 / Związek Legionistów Polskich [poniżej krzyż z orłem, datami i napisem: 1 IX wrzesień 17 IX 1939 RP]
|
DO GÓRY ID: 12556 A:
|
|
19.
Tablica pamięci mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”
ul. Wita Stwosza 12, Muzeum Armii Krajowej; ul. Loretańska 11, krużganki loretańskie w kościele OO Kapucynów
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Materiał: brąz
Wymiary: podstawa 80, wysokość w najwyższym miejscu 80 cm
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: [popiersie majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala” wpisane w orle skrzydła, Krzyż Virtuti Militari] major Henryk Dobrzański „Hubal” / dowódca ostatniego oddziału wojska polskiego / i pierwszego oddziału partyzanckiego / który w latach 1939–1040 / prowadził samotną walkę partyzancką / w rejonie Gór Świętokrzyskich / z najeźdźcą hitlerowskim // oddał swe męstwo, cierpienie i życie / za wolność ojczyzny
Uwagi: Major Henryk Dobrzański (22 czerwca 1897 Jasło — 30 kwietnia 1940 pod Anielinem k. Opoczna) jeden z bohaterów Kampanii Wrześniowej i legendarny dowódca oddziału walczącego w pierwszych miesiącach wojny, zadał wielkie straty hitlerowskim oddziałom na kielecczyźnie. Przez wiele lat w oficjalnej pamięci historycznej PRL niemal nie istniał. Pośmiertnie został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari i awansowany do stopnia pułkownika. Jego imię noszą szkoły, szczepy i drużyny harcerskie, jednostki wojskowe.
Tablica ma dwie wersje, różniące się nieco popiersiem majora Dobrzańskiego.
Bibliografia: W. Bartosz, Legendarny Hubal; M. Szymański, Oddział majora Hubala, Warszawa 1999; M. Wańkowicz, Hubalczycy, Warszawa 1967; „Za Wolność i Lud” 1985 nr 17 s. 8; A. Ziółkowska Boehm, Z miejsca na miejsce. W cieniu legendy Hubala, Warszawa 1997.
|
DO GÓRY ID: 12545 A:
|
|
20.
Tablica pamięci mjr. Henryka Sucharskiego, patrona SP nr 22
ul. Chmielowskiego 1, Szkoła Podstawowa nr 22, hall na parterze
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 50 cm x 100 cm
Materiał: brąz
Data odsłonięcia: 1971
Inskrypcja: [z prawej strony portret mjr. Sucharskiego bezpośrednio w tablicy]: Major Henryk Sucharski / 1898-1945 / Dowódca bohaterskiej / Załogi Westerplatte / jeden z najlepszych synów / naszej Ojczyzny / Patron Szkoły
Uwagi: Henryk Sucharski (12 listopada 1898 Gręboszów — 30 sierpnia 1946 Neapol) – major Wojska Polskiego, w kampanii wrześniowej 1939 roku komendant Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte; po kapitulacji w dowód uznania Niemcy pozwolili mu zatrzymać szablę. Więzień obozów i oflagów, po uwolnieniu, w styczniu 1946 został mianowany dowódcą 6. Baonu Strzelców Karpackich. Zmarł w wyniku zapalenia otrzewnej, został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Casamassima. W 1971 prochy majora zostały ekshumowane i złożone na Westerplatte. Major Henryk Sucharski jest kawalerem Krzyża V klasy Orderu Virtuti Militari oraz Krzyża Komandorskiego Orderu Virtuti Militari.
Bibliografia: Czapczyńska, Inwentaryzacja, cz. III; Z. Ficowski, Westerplatte; Gąsiorowski, Kuler, s. 12-13; M. Wańkowicz, Westerplatte; Przewodnik, s. 356.
|
DO GÓRY ID: 12551 A:
21.
Tablica pamięci mjr. Henryka Sucharskiego
os. Złotej Jesieni 6, Zespół Szkół Gastronomicznych nr 3
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary:
Materiał:
Data odsłonięcia:
Uwagi: Henryk Sucharski (12 listopada 1898 Gręboszów — 30 sierpnia 1946 Neapol) – major Wojska Polskiego, w kampanii wrześniowej 1939 roku komendant Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte; po kapitulacji w dowód uznania Niemcy pozwolili mu zatrzymać szablę. Więzień obozów i oflagów, po uwolnieniu, w styczniu 1946 został mianowany dowódcą 6. Baonu Strzelców Karpackich. Zmarł w wyniku zapalenia otrzewnej, został pochowany na Polskim Cmentarzu Wojskowym w Casamassima. W 1971 prochy majora zostały ekshumowane i złożone na Westerplatte. Major Henryk Sucharski jest kawalerem Krzyża V klasy Orderu Virtuti Militari oraz Krzyża Komandorskiego Orderu Virtuti Militari.
Bibliografia: Czapczyńska, Inwentaryzacja, cz. III; Z. Ficowski, Westerplatte; Gąsiorowski, Kuler, s. 277; M. Wańkowicz, Westerplatte; Przewodnik, s. 363.
|
DO GÓRY ID: 12552 A:
|
|
22.
Tablica upamiętniająca „wartę wileńską”
ul. Loretańska 11, krużganki loretańskie kościoła OO. Kapucynów
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 50 cm x 43 cm
Materiał: marmur
Inskrypcja: [trzy krzyże równoramienne] Kapr. Wincenty Salwiński / szer. Piotr Stacirowicz / szer. Wacław Sawicki / polegli od sowieckiej kuli / pełniąc wartę przy grobie / Matki i Serca Syna / w Wilnie 21 IX 1939 r.
Uwagi: na wileńskim cmentarzu Na Rossie spoczywa Matka marszałka Józefa Piłsudskiego; w tej samej mogile złożono serce marszałka.
|
DO GÓRY ID: 12568 A:
|
|
23.
Tablica upamiętniająca gen. Józefa Olszynę-Wilczyńskiego
ul. Loretańska 11, krużganki loretańskie w kościele OO Kapucynów
Autor projektu: Piotr M. Boroń
Inicjator: Towarzystwo im. Józefa Piłsudskiego, Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Piłsudskiego
Fundator: Towarzystwo im. Józefa Piłsudskiego, Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Piłsudskiego
Wymiary: 60 cm x 80 cm
Materiał: marmur dębnicki
Data odsłonięcia: 22 września 1991
Inskrypcja: [w rogach na śrubach orzeł WP] Generał WP / Józef / Olszyna-Wilczyński / Kraków 1980 1939 Sopoćkinie / oficer Legionów / Komendant Kijowa w 1920 r. / obrońca Kresów / zamordowany przez Sowietów
Uwagi: Gen. Bryg. Józef Olszyna-Wilczyński (27 listopada 1890 Kraków — 22 września 1939 Sopoćkinie), dowódca Grupy Operacyjnej „Grodno”. Zatrzymany wraz z żoną i adiutantem 22 września 1939 roku nieopodal miejscowości Sopoćkinie przez Sowietów, został wyprowadzony z samochodu, którym jechał w kolumnie wojskowej, i zastrzelony w pobliskiej stodole.
Bibliografia: K. Liszewski, Wojna polsko-sowiecka 1939; Marecki.
|
DO GÓRY ID: 12553 A:
24.
Tablica upamiętniająca kmdra por. Franciszka Dąbrowskiego
ul. Szopena 20, fasada kamienicy
Autor: Antoni Kostrzewa
Inicjator: rodzina
Fundator: rodzina
Wymiary: 90 cm x 60 cm
Materiał: brąz
Data odsłonięcia: 1 września 1988
Inskrypcja: [u góry płaskorzeźba przedstawiająca popiersie żołnierza, w ujęciu z profilu] KOMANDOR por. / FRANCISZEK / DĄBROWSKI / ZASTĘPCA DOWÓDCY OBRONY/ WESTERPLATTE / WE WRZEŚNIU 1939 ROKU / ODZNACZONY KRZYŻEM / ORDERU VIRTUTI MILITARI / MIESZKAŁ W TYM DOMU / W LATACH 1958 – 1962 [u dołu szeroki pas z płaskorzeźbionymi liśćmi dębowymi z krzyżem Virtuti Militari pośrodku, pod płytą dwa gwoździe służące do zawieszania kwiatów]
Uwagi: Komandor Franciszek Dąbrowski (17 kwietnia 1904 Budapeszt — 24 kwietnia 1962 Kraków) we wrześniu 1939 był zastępcą dowódcy obrony Westerplatte (w stopniu kapitana); od 2 września dowodził obroną placówki. Wojnę spędził w niewoli. Po wyjściu z oflagu wrócił do czynnej służby — od sierpnia 1945 jako szef sztabu Samodzielnego Batalionu Morskiego, przemianowanego na Kadrę Marynarki Wojennej, od stycznia 1947 mianowany komendantem ośrodka szkolenia grup ochronno-propagandowych w stopniu komandora porucznika; od 1949 szef Biura Dowódcy Marynarki Wojennej w Gdyni. W 1950, chory na gruźlicę, został uznany za inwalidę wojennego i przeniesiony do rezerwy; znalazł się w b. trudnej sytuacji bytowej. Pod koniec życia, od roku 1958, mieszkał w kamienicy przy ul. F. Szopena 20. Odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem za Odrę, Nysę i Bałtyk i Odznaką Grunwaldzką.
Bibliografia: Czapczyńska, Inwentaryzacja, cz. III; Z. Flisowski, Westerplatte; Gąsiorowski, Kuler, s. 245; M. Wańkowicz, Westerplatte; „Za Wolność i Lud” 1988 nr 39.
|
DO GÓRY ID: 12544 A:
|
|
25.
Tablica upamiętniająca marszałka Edwarda Śmigłego Rydza
ul. Loretańska 11, krużganki loretańskie w kościele OO Kapucynów
Autor medalionu: Edmund Korosadowicz
Inicjator: Związek Legionistów Polskich, Komitet Opieki nad Kopcem J. Piłsudskiego
Fundator:
Wymiary: 77 cm x 43 cm
Materiał: marmur, portret w medalionie okrągłym: brąz
Data odsłonięcia: 7 grudnia 1986
Inskrypcja: Marszałek Polski / Edward / Śmigły-Rydz 1886 1941 // w setną rocznicę urodzin / a czterdziestą piątą jego śmierci // Związek Legionistów Polskich / komitet Opieki nad Kopcem J. Piłsudskiego
Uwagi: Edward Rydz-Śmigły właśc. Edward Rydz herbu Ryc, ps. „Śmigły”, „Tarłowski”, „Adam Zawisza” (11 marca 1886 Łapszyn k. Brzeżan na Podolu — 2 grudnia 1941 Warszawa) – polski polityk, marszałek Polski, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, Naczelny Wódz w wojnie obronnej 1939 roku, formalnie przez 17 dni pełnił funkcję prezydenta RP. 18 września 1939 przekroczył granicę rumuńską, został internowany w mjsc. Krajowa. 27 października złożył urząd Naczelnego Wodza i Głównego Inspektora Sił Zbrojnych. 30 października 1940 dotarł do Warszawy, gdzie poprosił o wcielenie do Związku Walki Zbrojnej. Zmarł 2 grudnia 1941, prawdopodobnie na zawał serca, został pochowany pod nazwiskiem Adam Zawisza. W 1994 na grobie postawiono pomnik z właściwym nazwiskiem. Marszałek Rydz Śmigły był kawalerem Orderu Virtuti Militari II i V klasy, Orderem Orła Białego, czterokrotnie został odznaczony Krzyżem Walecznych, także Złotym Krzyżem Zasługi, Odrodzenia Polski (Polonia Restituta) I, II i IV klasy oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami, francuską Komandorią z Gwiazdą Legii Honorowej, japońską Wielką Wstęgą Orderu Wschodzącego Słońca, rumuńskim Orderem Gwiazdy, węgierskim Orderem Zasługi, serbskim Orderem Białego Orła, łotewskim Orderem Zabójcy Niedźwiedzia — najwyższym odznaczeniem za dzielność; doktor honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego oraz Politechniki Warszawskiej.
Bibliografia: Rożek, Przewodnik, s. 470; Marecki.
|
DO GÓRY ID: 12548 A:
26.
Tablica upamiętniająca mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”
ul. Malborska 98, Szkoła Podstawowa nr 70
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Materiał:
Wymiary:
Data odsłonięcia:
Inskrypcja:
Uwagi: Major Henryk Dobrzański (22 czerwca 1897 Jasło — 30 kwietnia 1940 pod Anielinem k. Opoczna) jeden z bohaterów Kampanii Wrześniowej i legendarny dowódca oddziału walczącego w pierwszych miesiącach wojny, zadał wielkie straty hitlerowskim oddziałom na kielecczyźnie. Przez wiele lat w oficjalnej pamięci historycznej PRL niemal nie istniał. Pośmiertnie został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari i awansowany do stopnia pułkownika. Jego imię noszą szkoły, szczepy i drużyny harcerskie, jednostki wojskowe.
Bibliografia: W. Bartosz, Legendarny Hubal; Gąsiorowski, Kuler, s. 297; Przewodnik, s. 365; M. Szymański, Oddział majora Hubala, Warszawa 1999; M. Wańkowicz, Hubalczycy, Warszawa 1967; ; „Za Wolność i Lud” 1985 nr 17 s. 8; A. Ziółkowska Boehm, Z miejsca na miejsce. W cieniu legendy Hubala, Warszawa 1997.
|
DO GÓRY ID: 12546 A:
27.
Tablica upamiętniająca mjra lek. med. Mieczysława Słabego
ul. Wrocławska 3, Szpital Wojskowy nr 5 w Krakowie
Autor:
Inicjator: lekarze Szpitala Wojskowego w Krakowie
Fundator:
Wymiary:
Materiał: tablica marmur, orzeł i ćwieki mocujące metal, krzyż metal, gablota szkło
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: [centralnie u góry orzeł w koronie] Mjr lek. Mieczysław Słaby / 1905 1948 / bohaterski lekarz obrony Westerplatte / kawaler Orderu Virtuti Militari / W murach tego oddziału / nie zdołano uratować życia kolegi / po stalinowskim śledztwie / cześć jego pamięci / WIL
Uwagi: Mieczysław Słaby (9 grudnia 1905 Przemyśl — 15 marca 1948 Kraków) od 1935 służył jako lekarz wojskowy — najpierw w Przemyślu, następnie w Dębicy, od 4 sierpnia 1939 w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Tu przeżył kampanię wrześniową; dzięki jego staraniom zmarło jedynie kilku spośród 50 rannych. Po kapitulacji wzięty do niewoli. W 1945 powołany do służby czynnej w LWP, jako starszy lekarz służył w VIII Oddziale WOP w Przemyślu. Latem 1946 mianowany szefem służby w tej jednostce i awansowany do stopnia majora. 1 listopada 1946, niesłusznie oskarżony o naruszenie tajemnicy wojskowej, został podstępnie aresztowany i przewieziony do aresztu śledczego przy Montelupich w Krakowie. Pobity podczas przesłuchań, w stanie agonii został przewieziony do szpitala wojskowego, gdzie zmarł. Został potajemnie pochowany nocą na cmentarzu Rakowickim. Miejsce pochówku pozostało nieznane do lat 70. Major Słaby w 1971 pośmiertnie odznaczony Krzyżem Virtuti Militari.
Bibliografia: Andrzejewski, Sprawa majora Słabego. Odkrywanie białych plam, „Polityka”, 1998, nr 13; tenże, Epilog sprawy majora Słabego. Oczyszczenie po 41 latach, „Polityka”, 1989, nr 18; Z. Flisowski, Westerplatte, wyd. IX, Warszawa 1978; Pomnik Czynu Zbrojnego, s. 5-6; M. Wańkowicz, Westerplatte; Z H. Wolna-Van Dass, Nie dopisany epilog sprawy mjr. Słabego. Przez 45 lat bohater z Westerplatte leży tam, gdzie pochowało go UB, „Polska Zbrojna”, 199?
|
DO GÓRY ID: 12549 A:
28.
Tablica upamiętniająca płk. Adama Eplera
ul. Loretańska 11, krużganki loretańskie w kościele OO Kapucynów
Autor projektu: Piotr M. Boroń
Inicjator: Towarzystwo im. Józefa Piłsudskiego, Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Piłsudskiego
Fundator: Towarzystwo im. Józefa Piłsudskiego, Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Piłsudskiego
Wymiary: 60 cm x 80 cm
Materiał: marmur dębnicki
Data odsłonięcia: 1 grudnia 1991, w 100. rocznicę urodzin
Inskrypcja: [w rogach na śrubach orzeł WP] Pułkownik WP / Adam Epler / Lwów 1891 [krzyż łapowy z krzyżami między ramionami] 1965 Londyn / obrońca Kresów / dowódca 60 DP „Kobryń” / Współtwórca ZWZ-AK w Krakowie / Dowódca Legii Oficerskiej w Egipcie
Uwagi: Adam Epler (1 grudnia 1891 Lwów — 24 października 1965 Londyn), oficer WP, pośmiertnie mianowany generałem brygady (1991). Na czas wojny płk Adam Epler został dowódcą OZ 20 DP w Słonimiu; zorganizował zgrupowanie w sile prawie pełnej dywizji piechoty, które następnie walczyło pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga w SGO „Polesie” jako 60 DP Rez. „Kobryń”. Wraz ze swą dywizją walczył pod Kockiem, a jego udział w tej bitwie uznawany jest jako wybitny. Po złożeniu broni 6 października 1939 płk Epler dostał się do niewoli niemieckiej; Niemcy pozwolili mu zatrzymać szablę. Przebywał w obozie przejściowym w Dęblinie, potem w Radomiu, skąd zbiegł. W Krakowie jako „Kobylański” działał w konspiracyjnej Organizacji Orła Białego w Krakowie. Zagrożony aresztowaniem, przez Słowację, Węgry i Bałkany przedostał się na Bliski Wschód, gdzie do końca grudnia 1940 dowodził stacjonującą wówczas w Egipcie Legią Oficerską. Po wojnie osiadł w Londynie, gdzie zmarł. Odznaczony m.in. Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyżem Walecznych.
Bibliografia: „Biuletyn Informacyjny” Środowiska Żołnierzy AK Obszaru Lwowskiego w Krakowie im. 5 DP „Dzieci Lwowskie”, rok II, 1/14, styczeń 1992, s. 4; Marecki.
|
DO GÓRY ID: 12547 A:
|
|
29.
Tablica upamiętniająca pomoc Polsce ze strony Łotwy, Rumunii i Węgier w 1939 roku
ul. Loretańska 11, krużganki loretańskie kościoła OO. Kapucynów
Autor:
Inicjator: Społ. Szkoła Podst. nr 1 im. J. Piłsudskiego / Społ. Gimnazjum nr 1 im. J. Piłsudskiego / Towarzystwo im. J. Piłsudskiego / Muzeum Armii Krajowej
Fundator:
Wymiary:
Materiał: marmur
Inskrypcja: Tym, którzy w 1939 roku / ratowali honor wolnego świata / i byli z nami do końca [flagi Łotwy, Rumunii i Węgier] szlachetnym narodom / Łotwy, Rumunii i Węgier / w podzięce za pomoc / polskim uchodźcom / cywilnym i wojskowym // Społ. Szkoła Podst. nr 1 im. J. Piłsudskiego / Społ. Gimnazjum nr 1 im. J. Piłsudskiego / Towarzystwo im. J. Piłsudskiego / Muzeum Armii Krajowej
|
DO GÓRY ID: 12569 A:
|
|
30.
Tablica upamiętniająca siedzibę Sztabu (Legionu) Czechosłowackiego
ul. Westerplatte 8, fasada kamienicy
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: szer. 100 cm
Materiał: sjenit
Data odsłonięcia: 11 czerwca 1969 G., K: 10 czerwca
Inskrypcja: w tym domu w 1939 roku / siedzibie konsulatu czechosłowackiego / działał sztab czechosłowackiej grupy wojskowej / pod dowództwem / ppłk Ludwika Svobody / 11 czerwca 1969
Bibliografia: Czapczyńska, Inwentaryzacja, cz. III; „Dziennik Polski” 1969 nr 137; Gąsiorowski, Kuler, s. 199; Przewodnik, s. 360.
|
DO GÓRY ID: 12554 A:
|
|
31.
Tablica upamiętniająca siedzibę Sztabu 6 Dywizji Piechoty, gen. gen. Monda i Smorawińskiego
pl. Marii Magdaleny, fasada kamienicy
Autor: Stanisław Hryń
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 60 cm x 80 cm
Materiał: brąz
Data odsłonięcia: 1991
Inskrypcja [na górze pośrodku orzeł na tarczy Amazonek] W tym budynku / siedzibie Komendy Garnizonu / Miasta Krakowa / mieścił się sztab / 6 Dywizji Piechoty / której ostatnim i dowódcami / byli / Gen. Bryg. Mieczysław / Smorawiński / 1893-1940 / zamordowany w Katyniu / gen. bryg. Bernard Stanisław Mond / 1887 / 1957 / uczestnicy walk / o niepodległość i granice / II Rzeczypospolitej / w okresie wojny / polsko-bolszewickiej 1919-1920 / i wojny 1939 roku / kawalerowie orderu Virtuti Militari / Kadra 6 Brygady / Desantowo-Szturmowej / im. gen. bryg. S.R. Sosabowskiego
Bibliografia: Czapczyńska, Inwentaryzacja, cz. III
|
DO GÓRY ID: 12567 A:
|
|
32.
Tablica upamiętniająca siedzibę Sztabu Armii "Kraków"
ul. Warszawska 24, Gmach główny Politechniki Krakowskiej, fasada po lewej od wejścia
Autor:
Inicjator:
Fundator:
Wymiary: 50 cm x 50 cm
Materiał: brąz
Data odsłonięcia:
Inskrypcja: [w lewym górnym rogu orzeł, w prawym Krzyż Virtuti Militari:] w tych budynkach byłych koszar imienia / Jana III Sobieskiego // od 25 marca do 1 września 1939 // pracował pod komendą / Gen. Bryg. Antoniego Szyllinga / Sztab Armii „Kraków” // PK
Bibliografia: Czapczyńska, Inwentaryzacja, cz. III.
|
DO GÓRY ID: 12555 A:
|
|
|
|
